Tarzan

Alltaf klukkan þrú á sunnudögum var farið í bíó. Tvö bíóhús voru í bænum, Félagsbíó og Nýja Bíó sem yfirleitt var kallað Bjössabíó. Í Félagsbíó voru oftast sýndar "skrípó" eða teiknimyndir og þangað neyddist maður stundum til að fara, einkum ef maður var búinn að sjá myndina í hinu bíóinu oftar en 20 sinnum eða var skipað að draga eitt af yngri systkinunum með. Úff

Í Bjössabíó réðu Roy og Trigger, The Lone Ranger og Tonto, Jungle Jim og Tarzan,lögum og lofum. Ég var löngu orðin fullorðin þegar ég gerði mér grein fyrir því að Tarzan myndirnar og "Tarzan í fötum" (Jungle Jim) voru orðnar áratuga gamlar þegar ég sá þær fyrst. Tarzan í fötum var t.d. ekki í svart/hvítu, heldur brún/hvítu. Þess vegna var liturinn á hattinum hans og kakí fötunum nokkuð eðlilegur.

Þegar allt í einu nýr Tarzan birtist á tjaldinu (Lex Barker) í staðinn fyrir hinna eina sanna Tarzan Johnny Weissmuller brutust út miklar þrætur um hvort þetta væri raunverulega Tarzan eða einhver sem þóttist bara vera hann. Til dæmis var augljóst að þessi Lex gat ekki rekið upp hið eina og sanna Tarzan stríðsöskur, sem allir strákarnir voru búnir að eyða ótöldum stundum í að æfa. Það þurfti nefnilega sérstaka tækni til að láta barkakýlið dansa svona upp og niður, eins og Johnny gerði, til að fá út rétta hljóðið. Nokkrum árum seinna þegar við gengum í mútur,  urðum við afar undrandi að heyra það koma út sjálfkrafa þegar okkur var mikið niðri fyrir. 

Flestir voru á því að í næstu mynd mundi raunverulegi Tarzan koma og slá þennan Lex í rot og taka aftur sinn konunglega sess, meðal frumskógardýranna og villimannanna í strákofunum. Við vissum ekki að a.m.k. tveir aðrir leikar höfðu í millitíðinni spreytt sig á hlutverki Tarzans með dræmum árangri þó. Því síður var okkur kunnugt um að Johnny var sjöundi leikarinn sem tekið hafði að sér hlutverk konungs apanna í kvikmyndum frá Hollywood. 

Johnny Weissmullerer og verður hinn eini sanni Tarzan fyrir mér og að ég hygg öllum, í nokkrum árgöngum drengja fyrir bæði ofan og neðan mig í aldri. Fæstir okkar vissu, þegar við horfðum með poppkorns-fulla munna á Tarzan skutla sér út í fljótin í Afríku til að berjast við krókódíla,  að Johnny hafði verið einn fremsti sundkappi heimsins. Hann var fimmfaldur Ólympíumeistari, frá leikunum árin 1924 og 1928. Hann átti  52 landsmet í USA og setti hvorki meira né minna en 67 heimsmet á ferli sínum.

Johnny var fæddur í Austurríki eins Swarzenegger fylkisstjóri í Kaliforníu og Tortímandi. Foreldrar Johnnys komu með drenginn til Bandaríkjanna þegar hann var nokkra mánaða gamall árið 1905.

Eftir frækilegan feril sem sundkappi, ferðaðist hann um Bandaríkin og hélt "sundsýningar" og kom fram í spjallþáttum í útvarpi. Honum  bauðst að koma til Hollywood 1929 til að leika grískan guð í kvikmyndinni Glorifying the American Girl. Johny tók hlutverkið og vakti mikla athygli því hann kom fram í myndinn með trjálauf eitt saman til að hylja nekt sína.

Fyrsta Tarzan myndin hans "Tarzan the Ape man" var gerð 1932. Þrátt fyrir að minningar mínar stangist á við það, lék Johnny aðeins í sex Tarzan myndum. En þegar hann var orðin of þungur til að koma fram á lendarskýlu einni saman, skelti hann sér bara í kakí-safarí-skyrtu og buxur, setti upp safari hatt eins og Indíana Jones á líka og kallaði sig Jungle Jim. Jungle Jim var alveg eins og Tarzan nema fyrir fötin. Öskrið, hnífurinn og apinn var allt á sínum stað og söguþræðirnir voru alveg eins.  Johnny gerði 13 Jungle Jim myndir á árunum 1948-1954 og kom fram í þremur í viðbót sem gerðar voru fyrir sjónvarp.

Þrátt fyrir að Tarzan væri einfær um að halda uppi fjörinu frá þrjú til hálf fimm á sunnudögum var fjölskylda hans; Jane leikin af Maureen Paula O’Sullivan og sonur hans "strákurinn" sem leikin var af Johnny Sheffield og aldrei var kallaður annað en "Boy",  góð viðbót við  frumskógarsögurnar. En simpansinn Cheeta, ljónið og fíllinn sem voru einkaeign Tarzans þóttu alveg ómissandi. Ég man enn eftir fagnaðarlátunum sem brutust alltaf út í salnum í enda hverrar myndar þegar Tarzan standandi uppi einn gegn öllum og búinn að tína hnífnum,  kallar með öskrinu fræga á allan dýragarðinn sinn og dýrin koma hlaupandi og stökkva öllum vondu köllunum með rifflana, á flótta.

Á ferli sínum sem leikari kom Johnny fram í fjórum hlutverkum, sem gríski Guðinn Adonis, sem Tarzan, sem Jungle Jim og sem hann sjálfur. Þegar hann hætti að leika (fyrir utan fáeinar gestaframkomur) snéri hann sér að viðskiptum og farnaðist við þau frekar illa.

Til eru margar sögur af hetjunni, þar á meðal sagan af honum að spila gólf í stjörnumóti á Kúbu um það leiti sem uppreisnarmenn með Kastró í fararbroddi tóku eyjuna á sitt vald. Þegar að Johnny, þá staddur út á miðjum gólfvelli,  sá hvar vopnaðir menn þyrptust út á völlinn, mat hann stöðuna og rak sína upp sitt fræga Tarzan öskur. Áður en varði voru uppreisnarmenn farnir að stökkva fram og aftur og hrópa Tarzan, Tarzan er hér, velkominn til Kúbu Tarzan. Segir sagan að stjörnunum í fylgd Johnny hafi ekki aðeins verið leyft að klára mótið undir sérstakri vernd skæruliðanna heldur hafi verið fylgt af heiðursverði til Havana þegar þeir fóru úr landi.

Á gamalsaldri var Johhny greindur með hjartaveilu og einhver gróf það upp að þegar hann var að undirbúa sig undir Ólympíuleikanna 1924 hafði hann einnig verið greindur með hjartasjúkdóm og aldrei ætlaður neinn ferill í sundi.

Þann 20. Janúar 1984 lést Johnny Weissmuller að heimili sínu í Acapulco í Mexíkó. En Tarzan lifir auðvitað áfram, ekki hvað síst í hausunum á forföllnum bíósjúklingum eins og ég var, enda er Tarzan ekki að ósekju; konungur apana.

John Steinbeck og kaleikurinn helgi

Einn fremsti og fjölhæfasti rithöfundur Ameríku á síðustu öld John Steinbeck er líklega frægastur fyrir bækur sín "Mýs og menn" (1937) og  "Þrúgur reiðinnar" (1939) sem lýsa eymd og ömurleika lífsins í Bandaríkjunum í kreppunni miklu. Hann hlaut bókmenntaverðlaun Nóbels árið 1962.  

Steinbeck er minna kunnur fyrir tilraun sína til að endursegja miðalda-hetjusögu Thomas Malory; Le Morte d'Arthur, sem hann kláraði aldrei en var samt gefin út eftir andlát hans árið 1976. Bókin er kölluð The Acts and Deeds of King Arthur and his Noble Knights,og inniheldur einnig bréf og frásagnir sem lýsa þessari merku tilraun Steinbecks

John Steinbeck hóf undirbúning að ritun sögunnar árið 1956 og varðveist hafa merkilegar heimildir um þróun þess verks í bréfum sem hann skrifaði útgáfustjóra sínum Elizabeth Otis og góðvini sínum Chase Horton. Af þeim er aðskilja að Steinbeck hafi áætlað að eyða ekki minna en tíu árum í ritun bókarinnar sem hann lýsir sem mesta og mikilvægasta verki lífs síns. "Þetta verður mesta verk lífs míns og veitir mér mestu ánægjuna" skrifar hann í einu bréfanna 1958.

Hann fór til Englands árið 1957 og aftur 1958 til að afla sér heimilda og árið 1959 dvaldist hann í níu mánuði við rannsóknir sínar á ferð um Bretland. Hann ferðaðist víða og komst meðal annars yfir eintak af upphaflegu útgáfu William Caxton á verki Malory, frá seinni hluta fimmtándu aldar. Hann heimsótti  fæðingarstað Malory í Warwickshire og flesta staði sem tengdust goðsögninni um Arthúr konung. Þar á meal Glastonbury og Tintagel. Að auki safnaði hann bókum, ljósmyndum, örfilmum og fjölda skjala um viðfangsefnið. Hann sagðist hafa farið til Englands til að fá tilfinningu fyrir legu landsins, lit á mold, mýrum heiðum og skógum, en umfram allt til að reyna að nálgast Thomas Malory sjálfan.

Malory heillaði Steinbeck og til eru óvenju miklar heimildir um feril hans frá 15 öld.  Fyrir utan að vera ljóðskáld og þingmaður var Sir Thomas Malory ofbeldisfullur glæpamaður. Meðal annarra glæpa var hann árið 1449 ásakaður fyrir að hafa setið fyrir og drepið  Buckingham greifa, og hann var sekur fundinn fyrir nauðgun og fjárkúgun árið 1450. Sagt er að  Le Morte d'Arthur hafi verið samin og skrifuð í fangelsi. "kannski er ég að að leitast við að sameina bestu og herramannslegustu skrif miðalda við grimmd höfundar þeirra" skrifaði Steinbeck til Chase Horton árið 1957.

Veturinn 1958/59 þjáðist Steinbeck af andleysi og hann ákvað að halda til Englands í von um innblástur. Hann skrifaði;

"Ég reiði mig á að Summerset gefi mér eitthvað nýtt sem ég þarf svo sannarlega á að halda. Það er von mín að Avalon komi mér í samband við hið forna, fornara en þekkingu, og að þetta verði mér stökkpallur að einhverju nýrra en þekkingu."(3 Jan. 1959)

Steinbeck kom til Plymouth ásamt þriðju konu sinni Elaine, um vorið 1959. Hann settist að í Discove í bænum Bruton í Summerset og leigði sér þar lítið hús. Eftirfarandi eru nokkrar glefsur úr bréfum hans til vina sinna í Ameríku frá þeim tíma.

"Sveitin er að verða girnileg eins og plóma.Allt er að springa út. Eikurnar eru að verða rauðar álitin eins og bólgnir hnappar áður en þær verða gráar og grænar." 

" Tíminn missir merkingu sína. Friðurinn sem mig hefur dreymt um er hér, raunverulegur, þéttur eins og steinn og veikur eins og eitthvað fyrir hendurnar".

"Ég er að reyna að skjóta kanínu út um gluggann. Þetta grey er svo saklaust og sætt. En hún er að éta allt kálið sem ég gróðursetti í garðinum hjá mér. Annað hvort verð ég að drepa hana eða vera án kálsins." 

"Ég get ekki lýst gleði minni. Á morgnanna vakna ég snemma til að hlusta á fuglana.Þá eru þeir uppteknir. Stundum geri ég ekkert klukkustundunum saman annað en að horfa og hlusta og frá þessum munaði kemur hvíld og friður og eitthvað sem ég get aðeins lýst sem "innhverfu". (In ness)
Og þegar að fuglarnir hafa lokið störfum sínum og sveitin vaknar fer ég upp í litla herbergið mitt til að skrifa. O tíminn milli setunnar og skrifanna verður styttri með hverjum deginum sem líður." 

Samkvæmt einni heimildinni var Arthúr  kristinn keltneskur stríðsherra sem lifði á hinum myrku miðöldum eftir að Rómverjar fóru frá Bretlandi. Hann barðist fyrir menningu og landi við innrásarseggina hina heiðnu og grimmu Engla og Saxa einhvern tíman á sjöttu öld E.K. Goðsögnin segir að hann hafi búið í Sommerset, orustan  við Mons Baden fór fram í Bath, Kamelot var í  South Cadbury, Vatnadísin hafðist við í vatninu neðan við Somerset hæðir sem áin Brue rennur í og Glastonbury var Avalon eyja, þar sem Arthur var grafinn ásamt hinum helga kaleik.

Avalon Malorys var staðsett í mið-Sommerset og fylgdi þannig hefð sem var hundruð ára gömul. Árið 1190 sögðu munkarnir í Glastonbury klaustri hafa fundið gröf Arthúrs og Guinevere. Fornleyfafræðin staðfestir að þarna mun hafa verið forn gröf en að konungurinn sem var og mun verða hafi verið fjarlægður úr henni. Árið 1607 lagði William Camden fram teikningu af letur-greyptum krossi sem honum hafði verið sagt að hefði fundist í gröf Arthúrs í Glastonbury og staðfesti að þar væri konungurinn grafinn og eiginkona hans.  

Steinbeck lauk aðeins við sjö fyrstu kaflana í bók sinni um Arthúr sem átti að verða magnum opus hans. Útgefanda hans þóttu þeir ófullnægjandi sem vændist eftir annarri samtímasögu. Sjálfur var Steinbeck ekki allskostar ánægður með skrifin. Hann fann ekki röddina sem hann leitaði að í Sommerset og fór að lokum frá Bruton hryggur og þunglyndur. Eins og svo margir aðrir fann hann ekki hinn helga kaleik sem hann leitaði svo ákaft að.  

Samt sem áður var Steinbeck afar ánægður með dvöl sína í  Sommerset. Hann gaf heldur aldrei algjörlega upp á bátin að hann mundi klára bókina um Arthúr á næstu tíu árum. Og hann gleymdi aldrei Bruton. Á dánarbeði sínu í Desember 1968 spurði hann Elaine konu sína; Hvað tími var bestur sem við áttum saman?" Þau svöruðu eins. "Tíminn sem við dvöldumst í Discove".

Apakattarkónungurinn - Meiri monkey business

Apakattarkóngurinn er saga kunn ungum sem öldnum Kínverjum undir nafninu Xi You Ji (Ferðin vestur). Hún er ein hinna sígildu skáldsagna sem skrifaðar voru fyrir meira en fjögur hundruð árum. Hinar þrjár eru Shui Hu (Vatnaskilin), Hong Lou Meng (Draumur rauðu villunnar), og San Guo (Ástarsaga þriggja konungsdæma).

 Apakattarkóngurinner byggð á sannri sögu um frægan munk sem hét Xuan Zang og var uppi á tímum kínverska Tang veldisins (602-664). Eftir áratuga prófraunir og erfiðleika, kemst hann fótgangandi til Indlands, þar sem Búddismi er uppruninn. Þar fær hann hinar þrjár heilögu bækur Búddismans. Hann snýr heim og þýðir sútrurnar á kínversku og brýtur þannig blað í sögu Búddismans  í Kína.

Apakattarkóngurinn er táknræn  ferðasaga sem er blönduð kínverskum ævintýrum, dæmisögum, goðsögum, hjátrú, flökkusögum, skrímslasögum og nánast hverju öðru sem höfundurinn fann í Taoisma, Búddisma og kínverskri alþýðutrú. Þótt margir af lesendunum verði fangaðir af lærdóminum og viskunni sem í sögunni er að finna, halda rýnendur því gjarnan fram að kjarna sögunnar sé að finna í einni söguhetjunni (Apakettinum) sem er uppreisnarseggur sem mótmælir harðlega ríkjandi lénsherraskipulagi þeirra tíma.

Apakötturinn er sannarlega uppreisnargjarn. Samkvæmt sögunni er hann fæddur af steini sem var gerður frjór fyrir miskunn himins og jarðar. Hann er afar skynsamur og lærir fljótt öll brögð og galdra Gonfu listarinnar af ódauðlegum Tao meistara. Hann getur m.a. tekið á sig sjötíu og tvær mismunandi myndir, eins og trés, fugls, rándýrs eða skordýrs sem getur skriðið inn í líkama óvinar síns og barist við hann innan frá. Hann getur ferðast 108.000 mílur í einum kollhnís með því að nota skýin sem stiklusteina.

Hann gerir tilkall til að vera Konungur í blóra við hið eina sanna vald sem ræður himni, höfum, jörð og undirheimum, Yù Huáng Dà Dì, eða "Hins mikla keisara Jaðans". Þessi drottinssvik auk kvartanna meistara hinna fjögurra úthafa og Hels, kalla yfir Apaköttinn stöðugar erjur við útsendara frá hinum himneska her. Slagurinn berst um víðan völl og hrekur Apaköttinn út í haf eitt þar sem hann finnur fjársjóð drekakonungsins sem er langur gullofinn járnstafur sem notaður er sem kjölfesta vatnanna. Stafurinn hefur þá náttúru að geta minkað og stækkað eftir þörfum og verður að uppáhalds vopni Apakattarins. Fyrst reynir á krafta stafsins þegar Apakötturinn skellir sér til Hels (undirheimanna) og skorar á Hades konung á hólm til að hann þyrmi lífi sínu og félaga sinna og eignist eilíft líf.

Eftir margar orrustur við hinn hugrakka Apakattarkonung og jafnmarga ósigra hins himneska hers, á hinn himneski einvaldur ekkert eftir nema dúfnaherinn sem enn hafði ekki fengið tækifæri til að semja um frið. Dúfurnar bjóða apakettinum formlegan titil á himnum en án teljanlegs valds. Þegar að Apakötturinn kemst að því að hann hefur verið plataður og að hann er orðinn miðdepill spotts og háðs á himninum, gerir hann uppreisn aftur og berst alla leið aftur til jarðar þar sem hann tekur upp fyrri stöðu sem "Konungur".  

Að lokum fer svo að hinn himneski her með aðstoð allra herguðanna tekst að handsama hinn nánast ósigrandi Apakött. Hann er dæmdur til dauða. En allar aftökuleiðir gagna ekki gegn honum. Höfuð hans er úr bronsi og axlir úr járni þannig að sverðin hrökkva af honum og verða deig. Að lokum skipar himnakeisarinn svo fyrir að hann verði lokaður inn í ofni þeim sem Tao meistarinn Tai Shang Lao Jun býr til töflur eilífs lífs. Í stað þessa að drepa Apaköttinn verður eldurinn og reykurinn til þess að skerpa svo sjón hans að nú getur hann séð í gegnum holt og hæðir. En og aftur nær hann að sleppa og finna sér leið til jarðarinnar.

Algerlega ráðlaus leitar hinn himneski Keisari til sjálfs Búdda og biður hann um aðstoð. Budda fangelsar Apaköttinn undir miklu fjalli, þekkt undir heitinu Wu Zhi Shan (Fimm fingra fjall). Apakötturinn lifir samt af þunga fjallsins og fimm hundruð árum seinna kemur honum til bjargar Tang munkurinn Xuan Zang sem getið er í upphafi sögunnar. 

Til að tryggja að munkurinn komist heill á höldnu til vestursins og finni sútrurnar, hefur Búdda komið því svo fyrir að Apakattarkóngurinn verði leiðsöguamaður hans og lífvörður  í gerfi lærlings hans. Tveir lærlingar bætast fljótlega í hópinn og allt er með vilja og ráðum Budda gert. Einn þeirra er svín sem fyrrum hafði verið hershöfðingi í hinum himneska her en brotið af sér gegn himnakeisaranum. Hinn er sjávarskrímsli sem einnig hafði verið hershöfðingi en er nú í útlegð fyrir afbrot sem hann hafði framið þá hann var í þjónustu Himnakeisara.

Þessir ferðafélagar halda nú í vestur ásamt hesti einum sem sendur er þeim til aðstoðar og er endurfæddur drekasonur. Saman finna þeir umgetnar sútrur. Ferðasagan er full af undrum og ævintýrum eins og merkja má af þessu hraðsoðna yfirliti forsögunnar.

Myndskreytta söguna í heild sinni má lesa hér á ensku

Meiri monkey business:

Api (ekki apaköttur) sýnir hér mikla djörfung við að stríða tígrisdýrum. Þetta er kannski ekki fallega gert hjá honum en hann er bara svo fyndinn.