Fleki á milli fleka

Almannagjá er tvímælalaust ein merkilegasta náttúrperlan á Íslandi. Jarðfræðilega og sögulega er hún einstök.

 Ferðamenn sem til landsins koma taka gjarnan andköf á Hakinu þegar þeir líta yfir þingvelli og Þingvallavatn "yfir til Evrópu og þegar þeir ganga niður gjána drýpur sagan ef hverri nibbu.

Þessi hola niður í "nýja gjá" undir gamla þjóðveginum sem liggur niður Almannagjá á bara eftir að auka á undrið sem við köllum "þingvelli" og þar með ánægju ferðamanna sem sækjast eftir að sjá áþreifanleg og ný merki um að landið sé að gliðna í sundur eins og flekakenningin gerir ráð fyrir. 

Að byggja fleka yfir holuna eða  byrgja hana á annan hátt, eins og segir í fréttinni að eigi að gera,  eru mistök. Það er í lagi að girða hana ef hætta er á hruni, en mér finnst sjálfsagt að fólk fáið að berja hana augum.

Hún er svo sem ekki stór þessi hola og jafnast kannski ekki á við holuna sem opnaðist  í San Antonio í Gvatamala á síðasta ári en sú er 70 metra djúp og varð einmitt til af völdum vatnsrofs.

Almannagjá opnuð aftur

Hver var greindarvísitala Einsteins?

Þetta er furðufregn. Jakop litli Barnett er sagður með hærri greindarvísitölu En Albert Einstein. Það er oft fullyrt að Einstein hafi verið með greindarvísitölu upp á 160. Sannleikurinn er að það veit ekki nokkur sála hvað Einstein hefði skorað hátt á greindavísitöluprófi ef hann hefði tekið slíkt próf. En um það eru ekki til neinar heimildir. Vissulega voru slík próf til á tímum Einsteins, en þau voru ekki búin að fá sömu stöðlun og notast er við í dag. Fyrirsögn þessarar fréttar er því út í hróa hött.

Tólf ára með hærri greindarvísitölu en Einstein

Á hafi óvissunnar

Ef að satt reynist, verða trúleysingjarnir sem halda því fram að Kristur hafi ekki verið til og að allar sögurnar sem sagðar eru af honum séu hreinn skáldskapur, að endurskoða afstöðu sína. Nema auðvitað að trúleysi þeirra sé svo staðfast að ekkert fái þá til að efast. 

Þarna kann að vera frumheimild sem er frá svipuðum tíma og heimild söguritarans Josephusar (37-96) sem minnist á kristni í ritum sínum, að því er sumir segja fyrstur manna.  Margir efasemdarmenn hafa reyndar talið þá heimild seinni tíma fölsun.  

Þá er hætt við að málin geti blandast enn frekar hjá hinum kristnu,  ef í þessum ritum er að finna útgáfu af upprisu Krists sem sætt getur og samræmt þær þrjár sem nú þegar eru þekktar og finna má í NT. Svo er einnig mögulegt að hún sé í mótsögn við guðspjallamennina sem um upprisuna skrifa.

Segja má því að enn um sinn séu trúaðir og trúlausir þarna á sama báti á hafi óvissunnar.

Elstu rit um kristni fundin?

Pokaljón

Í Ástralíu finnast engin stór rándýr nú til dags, en þangað til fyrir 30.000 árum var pokaljónið (Thylacoleo carnifex) útbreitt um álfuna.

Varðveist hafa margar þokkalega heillegar beinagrindur af þessari kjötætu af ætt pokadýra, en nýlega hafa fundist hella ristur sem gefa til kynna hvernig þessi skepna leit út holdi og skinni klædd.

Árið 2008 ljósmyndaði náttúrufræðingurinn Tim Willing nokkrar fornar steinristur í helli á norðvestur strönd Ástralíu. Mannfræðingurinn Kim Akerman, telur að þær séu af pokaljóni og geti ekki verið af neinni annarri dýrategund.

Fyrir utan einkenni sem koma vel heim og saman við beinagrindurnar, sýnir myndin að pokaljónið hefur haft strípur á baki, skúf á rófunni og uppreist eyru.

Þessi einkenni sjást ekki af beinagrindunum en frumbyggjar Ástralíu sem búið hafa í álfunni a.m.k. í 40.000 ár, hljóta að hafa haft góða hugmynd um útlit dýrsins.

Til eru aðrar hellamyndir í Ástralíu sem einnig er taldar sýna pokaljón en útlínur þeirra eru of máðar til að segja megi um það með vissu. Þær gætu eining hafa verið af Tasmaníutígur, sem varð útdautt af manna völdum árið 1936 eins og líklegt er að hafi orðið örlög pokaljónsins fyrir ca. 30.000 árum. 

 

Krabbar og pöddur með mannsandlit

Þegar gengið er um Dimmuborgir getur að líta álfa og tröll hvar sem augað festir. Þegar ekinn er hringvegurinn þarf ekki annað enn að horfa upp í næstu fjallshlíð til að sjá þar skessur og þursa sem döguðu uppi á leið sinni heim í hellinn.

Margir hafa orðið til að benda á að hin íslenska þjóðtrú á vofur og vætti sé einmitt styrkt af gnægð náttúrumynda í landslaginu.

Þessi árátta að sjá myndir og andlit út úr náttúrunni hefur sálarfræði-heitið Pareidolia. Undir pareidólíu sem reyndar er undirgrein af Apopheniu, má fella ýmis barnabrek eins og að stara upp í himininn á daginn og sjá í skýjunum myndir, og á kvöldum þykjast sjá karlinn í tunglinu skæla sig framan í veröldina. 

Pareidólía var það líka þegar upp úr 1970 það varð vinsælt meðal unglinga að spila hljómplötur aftur á bak í leit að földum skilaboðum. - "Paul is dead" og allt það.

Þá má einnig minnast á "ristabrauð" æðið sem greip um sig fyrir nokkrum árum, þegar fólk vítt og breitt um heiminn sá mynd af Jesú í morgunmatnum sínum.

Þegar að myndir fóru að berast frá fjarlægum hnöttum, voru menn ekki lengi að koma auga á mannandlit í landslagi þeirra. Frægasta dæmið er auðvitað Cydonia andlitið á Mars.

En þessi árátta nær ekki aðeins til "dauðra" hluta og það er ekki aðeins almenningur sem lætur "blekkjast."

Heikegani krabbinn sem stundum er kallaður "Samúræja krabbinn"  og einkum finnst undan ströndum Japans, komst á allra varir þegar að Carl Sagan vakti athygli á honum í Cosmos þáttum,  fyrir margt löngu.

Carl tók krabbategundina sem dæmi um "gervi náttúruval" eins og því er lýst í kenningum Julian Huxley. 

Samkvæmt kenningum Julians hefur þessi krabbategund þróað með sér hið sérstæða útlit sitt af eftirfarandi ástæðum:

Krabbaveiðimenn tóku eftir því að skel sumra krabbanna svipaði mjög til útlits hinna fornfrægu Hike-stríðsmanna Japans. Af virðingu við þá virtu stétt stríðsmanna, hentu þeir aftur í sjóinn þeim kröbbum sem mest líktust stríðshetjunum, en hinir enduðu í pottum þeirra. - Þannig fékk loks allur stofninn þessa sérkennilegu skelmynd.

Kenningar Julians standast vitaskuld ekki, alla vega ekki hvað þessa krabbategund varðar, því hún hefur aldrei verið veidd að ráði til átu eða annars. 

Hnúðarnir og rákirnar sem mynda samúræja andlitið á skelinni eru einfaldlega vöðvafestingar. Hjá þessum virtu vísindamönnum var sem sagt um dæmigerða Pareidolíu að ræða.

Heikegani krabbar eru síður en svo einu dýrategundirnar hvers útlit minnir á mannsandlit. Til eru fiskar, köngulær og bjöllur sem skarta mannsandlitum eins og meðfylgjandi myndir sína.

 

Ein "fnykpadda" (Stink bug)  einnig ættuð frá Japan, líkist meira stílfærðri teikningu af samúræja hermanni en Heikegani krabbinn.

Köngulóin hér til hægri á heima í Bretalandi og komst í fréttirnar fyrir skemmstu fyrir að líta út eins og maður. Reyndar finnst mér "andlit"  hennar minna meira á andlit Joseph Carey Merrick sem frægur var undir nafninu Fílamaðurinn.

Skemmtilegasta skordýrið með andlit, er án efa "Happy face" köngulóin.

 

 

 

Allir geta náð háum aldri...

þú þarft bara að lifa nógu lengi, er haft eftir Elísabetu Bretadrottningu í ræðu sem hún hélt á áttræðisafmæli sínu 2006. Elísabet hefur aldrei þurft að óttast ellina og hefur því ekki ástæðu til að líta á hana göngudeildina í fordyri helvítis eins og svo margir jafnaldrar hennar í Bretlandi.

En þá að aðalefni pistilsins; aldur og elli.

Í áratugi hafa niðurstöður rannsókna á lífi fremdardýra (prímata) höggvið skarð í hugtökin sem við notum til að skilgreina mennsku hins viti borna manns (homo sapiens).

Líffræðilegir frændur okkar, aparnir, nota vissulega verkfæri og sýna jafnvel merki um óeigingjarna fórnfýsi (altruism) og samvinnu. Sumir þeirra stunda kynmök án þess að ætlunin sé að fjölga tegundinni og aðrir geta sýnt af sér skipulagt en tilgangslaust ofbeldi eins og maðurinn er svo þekktir fyrir. -

Lengi vel var haldið að langlífi mannsættarinnar væri sérkenni hennar. Haldið var að önnur dýr enduðu ævidaga sína fljótlega eftir að getan til að tímgast fjaraði út.

Ekki lengur.

Nýjar rannsóknir sem birtar hafa verið í vísindaritinu Science, sýna að bæði apar og apakettir eldast  á  mjög svipaðan hátt og maðurinn. Kvendýr eru langlífari en karldýr og ung árásargjörn karldýr lifa skemmst, rétt eins og gerist og gengur meðal manna.  Aldurskeið apa er líka álíka langt og mannsins.

Langlífasta manneskja sem vitað er um með vissu, er  franska konan Jeanne Louise Calment. Hún var fædd 21 febrúar árið 1875  og lést 4. ágúst árið 1997 þá 122 ára og 164 daga gömul.

En miðað við sumar aðrar tegundir eru bæði apar og menn ekki hálfdrættingar þegar kemur að langlífi. 

 

Í október 2007 aldursgreindu vísindamenn við Bangor háskólann í Norður-Wales aldur kúfskeljar sem veidd var við Ísland og var aldur hennar talinn milli 404 til 410 ár með því að telja árhringina og var skelin þannig greind sem elsta dýr jarðarinnar. 

Af spendýrum  mun  langlífastur Norðhvalur (Balaena mysticetus), einnig nefndur grænlandssléttbakur og grænlandshvalur. Í dýrum sem veiddust seint á síðustu öld hafa fundist spjótsoddar sem taldir eru meira en 150 ára gamlir. Elsti Norðhvalurinn sem vitað er um, náði 211 ára aldri.

Risaskjaldbökur (Aldabrachelys gigantea) verða einnig mjög gamlar.  Frægust þeirra er Adwaita (nafn hans á sanskrít merkir  "hin eini og sanni") sem dvaldist stærsta hluta ævi sinnar, í dýragarðinum í Kolkata á Indlandi. Þangað kom hann árið árið 1875 þá fimm ára gamall. Adwaita skreið endanlega inn í skel sína árið 2006 og hafði þá skakklappast um í meira en 256 ár.

 

Meðal fiska er hinn japanski Hanako, skrautfiskur af koi tegundinni eflaust aldursforsetinn. Hann klaktist úr árið 1751 og átti marga eigendur um ævina. Hann geispaði síðasta gúlsopanum árið 1977 þá 226 ára.

 

Af fuglum ku það vera hinn blá guli macaw Charly sem náð hefur hæstum aldri. Hann skreið úr egginu árið 1899 og var 106 ára þegar hann dó árið 2005.

 

 

Elsta lífveran á skrá er líklega fura sem gekk undir nafninu Prometheus. Hún var 4844 ára þegar hún hætti að bæta við sig árshringjum árið 1964. Elsta lífveran á lífi í dag er önnur fura, kölluð Meþúsalem, en hún er 4842 ára gömul.

 

 

Áadýrkunin í Kína

Áadýrkun hefur verið stunduð með einum eða öðrum hætti meðal flestra þjóða heimsins. Oft er áadýrkun flokkuð með frumstæðum átrúnaði og ranglega tengd við ættbálka sem menningarlega hafa dagað uppi sökum einangrunar.

Hluti áadýrkunar er að efna til viðamikilla útfararathafna, halda til haga nöfnum og afrekum ættfeðra sinna, hirða um og fegra grafir eða garfreiti þeirra, efna til minningarhátíða um þá og heita á þá þegar mikið liggur við.

Allt eru þetta vel kunnir þættir úr íslenskri menningu þótt því sé sjaldan haldið fram að á landinu sé stunduð áadýrkun.

Dæmi eru til um þjóðir sem ótvírætt  teljast miklar menningarþjóðir, þar sem átrúnaður á forfeðurna hefur verið svo ríkjandi að hann hefur mótað menninguna að stórum hluta. Þannig var um Kínaveldi til forna og er enn að miklu leiti.  Shenismi, (Animismi), Taóismi, Búddismi og kenningar Konfúsíusar eru  lífsstefnur sem stundaðar voru í Kína ásamt áadýrkuninni. Þær hörfuðu um tíma fyrir guðleysiskenningum kommúnisma Maós, en samtímis hélt áadýrkunin velli meðal þjóðarinnar, þrátt fyrir að mikið af innihaldi hennar væri í andstöðu við jafnræðis og jafnréttishugsjónir sósíalismans.

Í Kína var áadýrkun svo ríkur þáttur í samfélaginu að  hún gerði samskipti dauðra og lifandi að eðlilegum hluta daglegs lífs. Hugmyndir fólks um framhaldslíf og tilgang jarðlífsins, bjuggu að baki flestum hversdagslegum hefðum og siðum sem hvergi var kvikað frá allt fram á tuttugustu öldina.

Fólk trúði því almennt að sálir manna lifðu af líkamsdauðann og ef þær áttu að geta dafnað í hinum andlega heimi þurftu þær að nærast, rétt eins og líkamar hinna lifandi þurfa á næringu að halda í lifanda lífi. Næring sálarinnar voru fyrirbænir og virðing lifenda sem tjáð var með daglegum helgisiðum fyrir framan helgiskrín forfeðranna sem tilheyrði hverju heimili.

Dauði markaði þannig miklu frekar upphaf á samskiptum fólks, en enda. Jarðarfarir og aðrar athafnir sem tengdust dauða hvers karlmanns, voru umfangsmiklar og dýrar. Sorgarklæði voru hvít að lit og fór skærleiki klæðanna eftir því hversu náinn skyldleiki var með viðkomandi og hinum látna.

Þjóðfélagsmunstur gamla Kína endurspeglaði mjög skoðanir Kínverja á eðli lífsins eftir dauðann. Sú staðreynd að konur voru afar lítils metnar í samfélaginu, stóð í beinu samandi við áadýrkunina.  Karlmaður sem ekki átti sonu, gat ekki búist við að fá nokkurn stuðning í lífinu handan dauðans. Konur voru gefnar körlum og eftir að þær yfirgáfu heimili sín tóku þær upp dýrkun forfeðra eiginmannsins.

Fyrir afkomendur látinna var sorgartímabilið tími mikilla prófrauna. Í 27 mánuði frá dauða föður klæddust börn hans látna afar þungum og afar óþægilegum strigafatnaði. Þau máttu ekki neyta kjöts, brúka leirtau, njóta kynlífs eða skera hár sitt eða skegg. -

Þeir sem fylgja vildu reglum strangtrúaðra út í æsar, byggðu sér lítið sel úr grjóti á gröf hins látna og bjuggu þar í því allt sorgartímabilið. - Lög hvers fylkis í Kína höfðu mismunandi viðurlög við því að fylgja ekki reglum sorgartímans en það heyrði til tíðinda ef dæma þurfti einhvern fyrir brot á þeim, svo grannt og almennt var eftir þeim farið.

Á vori og hausti var efnt til svo kallaðra grafreitaþrifa-hátíða. Slíkar hátíðir voru fjölskyldusamkomur, haldnar við grafreiti forfeðranna.   Allir viðstaddir tóku þá allir þátt í að hreinsa grafreitinn og fegra hann. Máltíð var snædd við gröfina og hluta hennar spillt á jörðina fyrir hinn framliðnu.

Ádýrkun fór vel saman með kínverskri alþýðutrú. Flestir komu fyrir líkneskjum af minni guðum við eldstæði,  dyr og í forgarði hvers heimilis. Hlutverk þessara goða var að fylgjast með hegðun heimilisfólksins og gefa hver ármót um hana skýrslu til yfirguðanna. Þess vegna var reynt að blíðka goðin með að gefa þeim kökur um hver áramót.  - Velferð heimilisins valt sem sagt á að vera í fullri sátt við guði, menn og gengna forfeður.

Sjöundi dagur í paradís

Eins og svo margir aðrir hreifst ég mjög af mynd  Guðmundar Thorsteinssonar, Sjöundi dagur í paradís, í fyrsta sinn sem ég sá hana.

Bíldudalsprinsinn Muggur vann þessa klippimynd úr glitpappír árið 1920 í Danmörku þar sem hann bjó og óhætt er að fullyrða að hún sé ásamt altaristöflunni í Bessastaðakirkju hans þekktasta verk.

Myndefnið er afar sérkennilegt og ekki endilega auðlesið. Heiti myndarinnar bendir okkur strax í rétta átt.

Bæði í Kristni og Íslam er orðið paradís notað yfir aldingarðinn Eden og himnaríki. Orðið er komið úr forn-persnesku og þýðir garður alsnægta. Úr persnesku ratar það inn í bæði grísku (parádeisos) og Hebresku (pardes).

Myndin sýnir alskeggjaðan karlmann í kjól  eða kirtli  á göngu niður að árbakka eða stöðuvatni. Á eftir honum koma tvær kirtilklæddar og afar fíngerðar en kynlausar verur. Öll þrjú bera geislabauga. 

Í vatninu vappa háfættir vaðfuglar, hugsanlega trönur og handan lagarins sést kengúra með afkvæmi sitt í pokanum. Tré og annar gróður er forsögulegur í útliti.

Mér finnst því langlíklegast að sögusvið mundarinnar sé aldingarðurinn Eden og vatnið sé fljótið sem rann frá Eden til að vökva aldingarðinn, og kvíslaðist þaðan og varð að fjórum stórám, eins og því er lýst í sköpunarsögunni.

Eins og sagan er sögð í fyrstu Mósebók voru Adam og Eva ekki lengi í Paradís. Þau áttuðu sig á að það var mikill munur á réttu og röngu eftir að þau átu af skilningstrénu, og gátu því ekki lengur hagað sér eins og dýr merkurinnar.

Þess vegna urðu þau að yfirgefa Paradís og fara að yrkja jörðina.

Guð kærði sig ekki um að þau eða einhver annar kæmist aftur inn í garðinn og setti því "kerúbana fyrir austan Edengarð og loga hins sveipanda sverðs til að geyma vegarins að lífsins tré."

Kerúbar eru einskonar varðenglar og í skýringaritum Gyðinga við Tóruna segir að þessir englar hafi verið tveir og heitið Jophiel og Metatron.

Eftir að Guð hafði skapað alheiminn og rekið Adam og frú úr Paradís, var hann vitaskuld þreyttur og ákvað að hvíla sig. Hann vissi að Pardísargarðurinn var einmitt eini staðurinn sem hann mundi hafa frið. Deginum eftir að hann lauk sköpuninni ákvað hann að eyða í gönguferð um Paradís. Jophiel og Metatron sem gættu líka Guðs þegar hann var í hásætinu og slógust því í för með honum.

Og þetta held ég að hafi verið í huga Muggs þegar hann límdi saman listaverkið Sjöundi dagur í Paradís.

Mannát og Cheddar ostur

 Skál og skalli  er komið af "skulle" þ.e. höfuðkúpa og því líklegt að forfeður okkar á norðurlöndum hafi gert líkt og Bretar og drukkið veigar úr höfuðkúpum.  Alla vega notum við enn orðið skál. Orðskrípið "klingjum" náði aldrei  fótfestu í málinu, sem er bara vel.

Cheddar Skarð er reyndar betur þekkt fyrir ostinn sem þaðan kemur og er kenndur við skarðið.  Ég bloggaði um ostinn og mannátið í Cheddar skarði fyrir nokkrum árum. Þá grein má finna hér.

Bretar drukku vín úr hauskúpum

Af skjaldbökuskeljum og völvusteinum

Íhaldssemin hefur á sér margar hliðar.

Súmerar eða Egyptar eru staðfastlega skrifaðir fyrir því að hafa fundið upp ritlistina á svipuðum tíma fyrir 4600 árum, Súmerar kannski sýnu fyrr.  Þegar að munir finnst annarsstaðar greyptir einhverjum framandi táknum, segja fræðingarnir að þau geti hugsanlega verið ritmál, þangað til að í ljós kemur að hluturinn er eldri en 4600 ára. Þá bregður svo við að tákn og myndir verða fræðingunum að óskiljanlegu kroti  sem ekki merkir neitt ákveðið. -

Héraðið Transilvanía í Rúmeníu er þekkt fyrir skelfilega og óþekkta hluti. Fátt sem þaðan hefur komið hefur skelft fornleyfafræðinga meira en steinvölurnar þrár sem fundust þar seint á 19. öld og kenndar eru við bæinn Tartaria.

Í  steinvölurnar, sem bera þess merki að hafa verið hluti af festi eða armbandi, sem líklega var grafin með þorpsvölvu einni, eru greipt tákn sem gætu verið letur og/eða tölustafir. En vegna þess að völurnar eru meira en 7300 ára gamlar og eru auk þess frá Evrópulandi, eru þær afar umdeildar meðal fornleyfafræðinga. Táknin hafa ekki verið ráðin enn.

Eins hefur hin svokallaða Dospilio tafla sem fannst í  Makadóníska hluta Kastoríu árið 1932, valdið miklu deilum. Dospilio taflan er viðarbútur með ískornum táknum. Taflan er talinn allt að 9000 ára gömul. Ásamt Dospilio töflunni fundust á svæðinu brot úr keramiki, smástyttur, flautur og margt fleira, sem gaf til kynna að þróað samfélag hafi verð til í Evrópu fyrir næstum 10000 árum. Það breytti mannkynssögunni svo um munar, ef það reyndist rétt.

En það var ekki aðeins í Evrópu sem fólk hafði tekið upp á því að pára á hluti allskonar tákn sem ekki þýddu nokkurn skapaðan hlut, fleiri þúsund árum fyrir þann tíma, samkvæmt því sem fornleyfafræðingar hafa ákveðið, að maðurinn lærði að skrifa.

Árið 1999 fundust í Jiahu í Henan héraði í Kína, skjaldbökuskeljar með áletrunum. Skeljarnar eru 8200 ára gamlar og fundust í grafreitum frá ný-steinöld. Í einni gröfinni var átta slíkum skeljum komið fyrir við höfðalag beinagrindar sem á vantaði hauskúpuna.

Á milli skeljanna og þess sem viðurkennt sem fyrsta skrifmálið í Kína eru hvorki meira né minna en 5000 ár.