Ebony Venus

Löngu áður en Sydney Poitier og kvikmyndin Liljuakurinn (1963) sem skaut honum upp á stjörnuhimininn náði hilli heimsins eða Bill Cosby og Ég Njósnari (1965),varð að fyrirmynd blökkumana í USA,   kom fram þeldökk ofur-stjarna sem gerði meira fyrir réttindabaráttu blökkumanna í vesturheimi en þeir báðir til samans að mínu mati, þótt hún hafi síðan fallið í skugga þeirra. Sá fjöldi sem nú er til af  þeldökkum kvikmyndastjörnum, tónlistarfólki og ofur-fyrirsætum á þessari konu mikið að þakka, því hún var sannur brautryðjandi og lagði réttindabarrátu þeldökkra óspart lið á sínum tíma.

Faðerni hennar er umdeilt, en hún fæddist 3. Júní  árið 1906 í borginni St. Louis í Alabama fylki í Bandaríkjunum. Henni var gefið nafnið Freda Josephine McDonald. Eftirnanfnið  fékk hún frá móður sinni Carrie McDonald. Carrie hafði verið ættleidd af Richard og Elvira McDonald sem bæði voru fyrrverandi þrælar.

Seinna á ferli sínum varð Josephine þekkt undir nöfnunum "Svarta perlan", Kreóla-Gyðjan" "Ebony Venus" eða einfaldlega "La Baker" þar sem hún starfaði mest í frönskumælandi löndum. Hún varð fyrsta konan af afrísk-amerískum ættum til að fá aðalhlutverk í kvikmynd. En frægust varð hún fyrir söng og danssýningar sínar og fólk kepptist um að sjá og heyra í París og hvar sem hún fór um heiminn.

Josephine hætti í skóla þegar hún var 12 ára og fór þess í stað að vinna fyrir sér með dansi á götum úti. Leið hennar lá með sýningarhópi til New York og þar komst hún að sem aukamanneskja í helstu svörtu söngleikjum þeirra tíma.

Árið 1925 hélt hún til Parísar og varð þar strax fræg fyrir að koma fram í  Théatre des Champs-Élysées þar sem hún dansaði erótískan dans að mestu nakin. Þetta var á sama tíma og Exposition des Arts Décoratifs sýningin var haldin í París sú er gaf okkur sérheitið Art Deco og í kjölfar hennar vaknaði mikill áhugi fyrir frumbyggjalist hverskonar, þ.á.m. afrískri. Að þessum áhuga féllu sýningar Josephine fullkomlega.

Á sýningum sínum hafði Josephine oft með sér demantaskreytt Blettatígur sem hún kallaði Chiquita. Fyrir kom að dýrið slapp frá henni og olli miklum usla meðal hljómsveitarmeðlimanna fyrir neðan sviðið.

Það leið ekki á löngu þangað til hún var langvinsælasti erlendi skemmtikrafturinn í París þótt heima fyrir hefði hún ætíð þurft að líða fyrir hörundslit sinn og ætterni.

Skáldið og kvennamaðurinn Ernest Hemingway  kallaði hana " ...frábærasta kvenmann sem nokkru sinni verður augum litinn" .Hún lék í þremur kvikmyndum hinni þöglu Siren of the Tropics  (1927), Zouzou (1934) og  Princesse Tamtam (1935).

Lag hennar  "J'ai deux amours" (1931) varð feykivinsælt og hún varð eftirsótt fyriræta af listamönnum á borð við Langston Hughes,  Ernest Hemingway,  F. Scott Fitzgerald,  Pablo Picasso,  og  Christian Dior.

Hún var svo vinsæl að jafnvelþegar a Nasistar tóku Frakkland hikuðu þeir við að vinna henni mein. Hún notaði tækifærið og aðstoðaði neðanjarðarhreyfinguna við að smygla skjölum yfir til Portúgals. Hún var seinna heiðruð með Croix de Guerre og Légion d'Honneur  orðunum af Charles de Gaulle, yfirhershöfðingja.

Þrátt fyrir vinsældir hennar í Frakklandi náði hún aldrei sömu hæðum í Bandaríkjunum. Þegar hún heimsótti föðurland sitt 1936 til að leika Ziegfeld Follies  kolféll sýningin. Eitt sinn var hún stödd í matarboði og talaði þar jöfnum höndum frönsku og ensku með frönskum hreim. Þeldökk þjónustustúlka snéri sér að henni og sagði. "Honey, you is full of shit. Speak the way yo' mouth was born."  Josephine lét reka hana.

Hún fékk slæma dóma fyrir sýningar sínar í Bandaríkjunum og  New York Times gekk svo langt að kalla hana "negrakellingu". 1937 fór Baker til baka til Parísar, gifti sig þar Frakka að nafni Jean Lion, og sótti um franskan ríkisborgararétt sem hún fékk.

Hún neitaði að sýna hvar þar sem svartir og hvítir áhorfendur voru aðskildir eða svartir voru bannaðir eins og tíðkaðist víða í "fínni"  klúbbum. Mótmæli hennar urðu til m.a. að reglum um aðskilnað í Las Vegas í Nevada var breytt.

Árið 1951, sakað Baker,  Sherman Billingsley í Stork Clúbbinum í New York um kynþáttafordóma eftir að henni var neitað þar um þjónustu. Hin virta leikkona Grace Kelly sem var þar viðstödd hraðaði sér til hennar, tók í hendi hennar og sagðist aldrei mundu koma þar aftur, sem hún og efndi. Upp frá þessu atviki urðu þær góðar vinkonur og seinna þegar Baker var nær því gjaldþrota, kom Grace sem þá hafði gift sig Rainer Prins af Mónakó.  

Baker starfaði talvert með og fyrir samtök blökkumanna í Bandaríkjunum. Hún hélt m.a. ræðu á frægri útisamkomu í Washington árið 1963 þar sem hún, íklædd "Frjálst Frakkland" einkennisbúningi sínum með orðurnar sínar á brjóstinu, var eini kvenkyns ræðumaður mótmælafundarins. Eftir morðið á Martin Luther King bað ekkja hans Coretta Scott, Baker um að taka að sér formennsku í hreyfingunni. Hún hafnað því boði eftir nokkra umhugsun á þeirri forsendu að börnin hennar væru of ung til að missa móður sína.  

Árið 1966 var henni boðið af  Fidel Castro að halda sýningu á Teatro Musical de La Habana  í Havana á Kúbu. Sýning hennar þar setti aðsóknarmet sem enn hefur ekki verið slegið.   

Árið 1973, fékk Josephine Baker loks verðugar móttökur í Bandaríkjunum þegar hún opnaði sýningu sína í Carnegie Hall.

Allar götur eftir að jafnréttisbaráttan hófst fyrir alvöru í Bandaríkjunum, studdi Josephine málstað svartra. Hún mótmælti á sinn hátt með því að ættleiða tólf börn af mismunandi kynþáttum og kallaði fjölskyldu sína Regnboga ættbálkinn. 

Börn hennar voru  Akio (sonur frá Kóreu), Janot (sonur frá Japan), Luis (sonur frá Kólumbíu), Jarry (sonur frá Finnlandi), Jean-Claude (sonur frá Kanada), Moïse (sonur af ættum franskra gyðinga), Brahim (sonur frá Alsýr), Marianne (dóttir frá Frakklandi ), Koffi (sonur frá Fílabeinsströndinni), Mara (sonur frá Venesúela), Noël (sonur frá Frakklandi ) og Stellina (dóttir frá Morkakó)

Um tíma bjó öll fjölskyldan saman í stórum kastala, Chateau de Milandes í Dordogne í Frakklandi. Baker fæddi sjálf aðeins eitt barn, sem þó fæddist andvana árið 1941.

Eiginmenn hennar voru fjórir en vafi leikur hvort hún giftist þeim öllu á löglegan hátt.

 

• Willie Wells (1919)
• William Howard Baker (1920-23)
• Jean Lion (1937-38)
• Jo Bouillon (hljómsveitarstjóri, 1947-57)

Þann 9. Apríl árið 1975 var haldin í París mikil hátíð þar sem Josephine Baker hélt upp á 50 ára starfsafmæli sitt. Meðal gesta á opnunarsýningin sem var kostuð af Rainier Prins, Grace Kelly og Jacqueline Kennedy Onassis, í yfirfullum sal í Bobino í París, voru fyrir utan kostendurnar, Sophia Loren, Mick Jagger, Shirley Bassey, Diana Ross og LIza Minnelli.

Tveimur dögum seinna fannst Josephine meðvitundarlaus liggjandi á sófa sínum í dagstofu heimilis síns í París með Dagblað í kjöltunni sem var fullt af lofsamlegum greinum um sýningu hennar. Hún hafði fallið í dá eftir heilablóðfall og lést á sjúkrahúsi 12. Apríl 1975, sextíu og átta ára að aldri 

Í þessari grein er stiklað á stóru um feril og ævi Josaphine Baker. Heimildir eru m.a. fengnar af ýmsum vefsíðum sem finna má um hana ekki hvað síst héðan og héðan

Athugasemdir

[Guðbjörg Erlingsdóttir (IP-tala skráð) 27.7.2008 kl. 22:14]

Klikkar ekki fróðleikshornið, takk fyrir þessa samantekt! Svo sannanlega merkileg kona og frumkvöðull sem ekki má gleyma.

kveðja

[Edda (IP-tala skráð) 27.7.2008 kl. 22:46]

Mjög áhugavert - bestu þakkir

[Hrafnhildur Ýr Vilbertsdóttir, 27.7.2008 kl. 23:27]

Ég vissi flest af þessu um Baker nema það að hún hafi ættleidd öll þessi börn, mjög táknrænt að taka að sér börn allstaðar að úr heiminum....frábært

[Óskar Þorkelsson, 27.7.2008 kl. 23:31]

merkileg kona í alla staði.. og furðulega mikið gleymd...

[Jenný Anna Baldursdóttir, 27.7.2008 kl. 23:49]

Merkilegt með þöggunina á kvennasögunni.  Ég taldi mig vita nokkuð margt um Jósefínu, en þú gast bæst í sarpinn.

Þær fara ekki mjög hátt sögurnar af konunum.

[Sigrún Jónsdóttir, 28.7.2008 kl. 00:05]

Frábær samantekt hjá þér Svanur um merkilega konu.

[Brynjar Jóhannsson, 28.7.2008 kl. 07:43]

Þú ert alveg frábær gullkista Svanur.. Dásamlegt að lesa pistlanna þína...

Breittu samt einu....

þú skrifaðir kennamaðurinn hemingway en.. ætlaðir væntanlega að segja kvennamaðurinn Hemingway..

 Ekki það að ég hef efni á slíkri gagnríni því ég er afleiddur í stafsettningu.

[Svanur Gísli Þorkelsson, 28.7.2008 kl. 08:01]

þakka ykkur öllum góð orð og uppörvandi. Brynjar, ég reddaði þessu allsnarlega :)

[Gulli litli, 28.7.2008 kl. 10:39]

Frábær grein um frábæra konu...

[J. Einar Valur Bjarnason Maack , 28.7.2008 kl. 13:31]

Þetta er ekki Hlébarði (Leopard /Pantera Pardus), þetta er ekki einusinni köttur af Pantera ætt, því þetta er Cheetah (Acinonyx jubatus) eða Blettatígur  uppá Íslensku. Orðaleikurinn er svo 'Chica (stelpa) + cheeta (blettatígur) / ita  ('term of affection') = chiquita (smástelpa).

Skemmtilegur pistill annars og fróðlegur, og mikið óskaplega var þetta nú falleg kona.

[Svanur Gísli Þorkelsson, 28.7.2008 kl. 13:45]

Þetta er auðvitað hárrétt hjá þér, á myndinni er blettatígur J. Einar Valur. Takk fyrir það :)

[Kári Harðarson, 29.7.2008 kl. 13:28]

Takk kærlega, þetta var skemmtileg lesning.