Loks allt á hreinu með rendurnar

Tískulöggurnar segja að konur (og karlar) sem hafi mjúkar línur, eigi alls ekki að klæðast þverröndóttum fatnaði. Það hefur verið óskrifuð tískulög að rendur sem liggja þvert á, geri það að verkum að sá sem klæðir sig þannig fötum, sýnist meiri um sig. Hinsvegar hefur ætíð verið haft fyrir satt að lóðréttar rendur á klæðnaði, láti mann líta út fyrir að vera grennri og jafnvel hærri.

Nýlegar vísindalegar rannsóknir benda til þess að þetta sé ekki alls kostar rétt. Reyndar þveröfugt. Lóðréttar rendur gera mann feitari í útliti og láréttar grennri. Þessar merkilegu niðurstöður voru kynntar á "The British Association´s Festival of Science" í Liverpool í gær.

Í könnun sem var gerð um málið var hópi fólks sýndar myndir af jafn háu og jafn þungu kvennfólki sem annað hvort var klætt í þverröndóttan klæðanað eða með lóréttum röndum. Niðurstaðan var sú að sú sem klædd var í þverröndótt föt þótti yfirleitt grennri og hærri en þær sem klæddust teinóttum klæðanaði. Félagsfræðingurinn frá Háskólanum í York sem kynnti þessar niðurstöður sagði að ekki væri ljóst hvers vegna fólki fyndist þverröndótt virka grennandi því yfirleitt skapaði teinótt munstur meir dýpt.

Til gamans má geta þess að til eru 150 ára kenningar frá þýskum sálfræðingi (Hermanvon Helmholtz) sem halda því sama fram og vísindalegar rannsóknir hafa nú staðfest. Í handbók sem hann skrifaði 1867 segir hann m.a. "Kjólar kvenna sem eru þverröndóttir gera það að verkum að þær sem klæðast þeim líta út fyrir að vera hærri".

Hermann hélt því líka fram í sömu handbók að herbergi sem í væru húsgögn litu út fyrir að vera stærri en þau sem engi hefðu og einnig ef munstraður veggpappír væri á veggjum í stað einlitrar málningar. Þessar kenningar hafa samt ekki verið staðfestar af vísindunum enn.

Þeir sem ekki vilja láta sannfærast af þessum niðurstöðum York háskólans geta alltaf klætt sig í svart. Vísindalegar niðurstöður sanna að svartur hringur á hvítum bakgrunni virkar smærri en jafnstór hvítur hringur á svörtum grunni. En þeir sem eru hugaðir geta líka reynt að klæðast svörtu með þverröndóttu í bland.

Blásokkur

Í kring um 1750 varð til kvennahreyfing á Bretlandi sem kenndi sig við bláa hásokka og var kölluð blásokku-hreyfingin. Að mörgu leiti var um að ræða stælingu á franskri hreyfingu með áþekku nafni en áherslur þeirrar ensku voru öðruvísi þar sem þær lögðu meiri áherslu á menntun og samvinnu frekar en einstaklingshyggjuna sem einkenndi frönsku hreyfinguna. 

Stofnandi ensku blásokku-hreyfingarinnar hét Elizabeth Montagu.Hún kallaði saman nokkrar aðalskonur í einskonar bókaklúbb. Til sín buðu konurnar ýmsum fyrirlesurum þar á meðal hin fræga útgefanda og þýðanda Benjamín Stillingfleet. Segir sagan að hann hafi verið svo fátækur að hann hafi ekki haft efni á að klæðast hinum svörtu silkisokkum sem tilheyrðu viðhafnarklæðnaði þess tíma og í staðinn komið í hversdaglegum bláum sokkum. Þannig fékk hugtakið blásokkahreyfing þá merkingu að hugsa meira um menningarlegar samræður heldur en tískuna sem fram að því þótti eina sæmilega umræðuefni kvenna.

Hreyfingin varð að lauslega samanhnýttum samtökum forréttinda kvenna sem höfðu áhuga á menntun og komu saman til að ræða bókmenntir. Konurnar áttu það sameiginlegt að vera ekki eins barnmargar og flestar stöllur þeirra á Bretlandi á þeim tímum. Menntun kvenna afmarkaðist öllu jöfnu við saumaskap og bandprjón og aðeins karlmenn fengu aðgang að háskólum. Það var talið afar "óaðlaðandi" fyrir konur að kunna latínu eða grísku og sérstaklega framhleypnilegt ef þær vildu verða rithöfundar. Það þótti sjálfsagt mál að fertug kona væri fáfróðari en tólf ára drengur. Blásokkurnar héldu enga meðlimaskrá og fundir þeirra voru óformlegir, sumir fámennir aðrir fjölmennir. Yfirleitt voru þeir í formi fyrirlestra um stjórnmál og bókmenntir þar sem boðið var upp á samræður á eftir ásamt te og kökubita.

Margar af blásokkunum styrktu hvor aðra í viðleitni þeirra til að mennta sig frekar með lestri, listgerð og skrifum. Meðal þeirra sem mest bar á eru Elisabeth Carter(1717-1806) sem gaf út fjölda ritgerða, ljóðabækur og þýddi Epictetus á ensku. Þá ber að geta Önnu Miegon sem samdi samtímalýsingar á konum og gaf út á bók sem ber heitið Biographical Sketches of Principal Bluestocking Women.

Þótt að blásokku-hreyfingin yrði ekki langlíf og yrði á meðan hún lifði fyrir barðinu á hæðni karla og þeirra kvenna sem ekki sáu tilgang í menntun, hafa margir seinni tíma rithöfundar orðið til að benda á að í henni megi finna neistann sem seinna varð að báli kveinréttindabarátunnar á vesturlöndum

Hjúkka

Sjúkrahús eins og aðrar mannlegar stofnanir hafa ekki ætíð verið til. Í byrjun níttjándu aldar voru aðeins tvö sjúkrahús starfrækt í Bandaríkjunum og árið 1973 voru þau aðeins 178. Ástæðan fyrir því að sjúkrahús voru ekki stofnsett almennt í ríkjum heims fyrr en í byrjun tuttugustu aldar, var að umönnun sjúkra var álitið í verkahring fjölskyldunnar. Hræðsla við sjúkleika ókunnugra, smit og hvers kyns líkamslýti áttu sinn þátt í að koma í veg fyrir þróun líknarstarfa á samfélagslegum grundvelli.

Assýríumenn og nánast allar siðmenningar í kjölfar þeirra, breiddu út þann boðskap að sjúkleiki væri refsing fyrir syndir manna sem aðeins gæti læknast með iðrun eða með göldrum. Þar af leiðandi var lítil virðing borin fyrir þeim sem reyndu að veita sjúkum líkamlega aðhlynningu og það féll venjulega í hlut ekkna, skækja eða atvinnulauss sveitafólks. Hjúkrun var oftast ekki launað starf og þeir sem hana lögðu fyrir sig gátu í besta falli búist við húsaskjóli að mat að launum og voru ávallt skilgreindir sem þjónar. Í lögum Theodusar Keisara (438 EK) var  hjúkrunarkonum bannað að sækja leikhús vegna "óskammfeilni þeirra, grófleika og ofbeldishneigðar".

Stundum voru líknarstörf stunduð af þeim sem sögðu líkn vera dyggð og vildu mótmæla grimmd heimsins. Rómverska konan Fabíóla var eins slík. Hún var tvískilin og náði að sefa óhamingju sína með því að gerast kristin og setja á stofn sjúkrahús þar sem hún vann sjálf myrkrana á milli við að hjúkra hverjum þeim sem að garði bar. Annar var Basil Hinn Mikli, biskup í Caesarea (300-79 EK) sem lét byggja heilt úthverfi þar sem hann gat líknað sjúkum og hrjáðum, kysst holdsveika til að sýna þeim stuðning og sinnt þörfum þeirra. Öðru fólki þótti þetta líknarstarf vera tilraun til að snúa öllu við á annan endann. Þannig varð til þriðja ástæðan fyrir því að líkn næði að verða samfélagsleg ábyrgð, því flesta langaði alls ekki að verða píslarvottar, munkar eða nunnur, hvers sál skipti meira máli en líkaminn.

Árið 1633 var Líknarsystra-reglan stofnuð í Frakklandi sem varð að fyrirmynd góðhjartaðra kvenna sem stunduðu mannúðarstörf í Evrópu og Ameríku. - Þær bjuggu ekki í klaustrum né sóttust þær eftir heilagleika með íhugun og bænum. Þær ferðuðust um Frakkland og seinna til annarra landa og aðstoðuðu sjúka og hugguðu bæði sorgmædda og fátæka. Samt nálguðust þær starf sitt eins og af yfirbót eða sem píslarvætti.

Stofnendur þessarar líknarreglu voru undraverðir einstaklingar sem sameinuðu krafta sína í sönnum kærleika. Vincent de Paul (1581-1660) var fátækur bóndasonur sem var rænt af sjóræningjum og hnepptur í þrældóm í Túnis í a.m.k. ár þangað til honum tókst að flýja. Louise de Marillac (1591-1660) var ósligetið barn aðalsmanns sem var alin upp sem "bæði kona og maður". Hún hlaut nokkra menntun í heimsspeki og málaralist, giftist konunglegum ritara og þjáðist af þeirri hugsun að hún ætti að skilja við mann sinn og gera eitthvað þarflegra við líf sitt. - Þau trúðu bæði að hver betlari væri Kristur á jörðu og hver sjúklingur væri að upplifa krossfestingu hans. Þess vegna ætti að líkna þeim og þjóna í mikilli auðmýkt. Til að ná sannri auðmýkt ætti hjúkrunarkonan að vinna á ókunnum slóðum. "Það er nauðsynlegt að líkna ókunnugum" sögðu þau. Hamingja til handa þeim sjálfum var ekki markmið heldur að miðla hamingju og ánægju þrátt fyrir erfiðleika og mótlæti. Haft er eftir Louise að ekki hafi dagur liðið á ævi hennar án sársauka.

Allar þær væringar sem urðu á seinni tímum meðal stétta í umönnunarstörfum voru fyrir séðar af þessum tveimur dýrlingum.- Þau voru staðráðin í að koma í veg fyrir valdastreitu meðal reglusystkina sinna með því að láta þær skiptast á um að sjá um skipulagningu og neita öllum um sérréttindi og yfirráð. Fyrirmyndin að sjálflausu hjúkrunarkonunni varð þar með til.

En þessi fyrirmynd var ekki gallalaus. Hjúkrunarstörf voru unnin bæði af bæði körlum og konum sem önnuðust sjúklinga hvert af sínu kyni. Á sautjándu og átjándu öld varð hjúkrun að kvennastarfi eingöngu. Þetta opnaði mikla möguleika fyrir konur en með ófyrirsegjanlegum og hörmulegum tilfinningalegum afleiðingum. Fólk fór að trúa því að að konur einar gætu sinnt hjúkrunarstörfum og að slík störf væru sambærileg við húsmóðurstörf sem auðvitað voru á endanum háð yfirvaldi karlmannsins.

Yfirmaður skurðdeildarinnar við Sjúkrahúsið í New York lét fara frá sér þá yfirlýsingu árið 1860 að; "karlmenn, þótt þeir séu öllum kostum gæddir, geta ekki komið á móts við þarfir hinna sjúku. Þeir hafa ekki tilfinningu fyrir því sem með þarf". Álitið var að konur einar réðu yfir þeirri næmni sem þurfti til að hjúkra sjúkum á fullnægjandi hátt.

Á liðnum öldum heyrði það til undantekninga að læknar störfuðu við sjúkrahús, enda voru þau að mestu geymslur fyrir fátæklinga. Starf hjúkrunarkvenna var að mestu fólgið í að gefa sjúklingunum að borða, enda var það hungrið sem hrjáði fátæklingana mest.  Seint á átjándu öld mótmæltu læknar því að besta leiðin til að lækna sjúka væri alltaf að gefa þeim sem mest að borða og hófu að taka stjórn sjúkrahúsa í sínar hendur. Þeir umbreyttu sjúkrahúsunum smám saman í rannsóknastofnanir þar sem beitt var tæknilegum lausnum til lækninga sjúkdóma í stað þess að einblína á andlega heilsu sjúklingsins. Loks fór svo að sjúkrahús urðu að vísindastofnunum sem hægt var að reka á fjárhagslegum grundvelli og þar með náði tæknin og virðingarsessinn yfirhöndinni. Líknin hvarf ekki en varð að undirsáta framleiðninnar.

Florence Nightingale sagði eitt sinn; "Ég hlakka til þegar öll sjúkrahús verða aflögð". Hún var talsmaður þess að hjúkrun færi fram á heimilum og varaði við því að hjúkrunarkonur myndu verða harðbrjósta af of mikilli læknisfræði. "Þú getur ekki orðið góð hjúkrunarkona án þess að vera góð kona" sagði hún.

Í dag, þegar heimurinn dáist að hjúkrunarfólki hvar sem það er að störfum í heiminum er það undarvert að þeim er gert erfiðara fyrir en nokkru sinni fyrr að stunda starf sitt með ánægju.  Óánægja hjúkrunarfólks er meira en sambærilegar menntastétta. Ástæðan er ekki endilega lágt kaup, sem er samt staðreynd, heldur að því finnst það vera hindrað í að gefa sjúklingum þá umönnun sem það telur sæmilega og sá mikli ágreiningur sem er á milli gilda heilbrigðikerfisins og þeirra. Samhliða þessum ágreiningi þarf fólk í umönnunarstörfum að takast á við streituna sem skapast af því að halda stöðugt utan við umræðuna því sem viðkemur kynlífi, úrgangi og dauða sjúklinga, allt mál sem enn eru tabú meðal almennings.

Heimildir;

An Intimate history of Humanity Theodore Zeldin

A History of Civilizations Fernand Braudel

Society Sketches in the XVlllth Century Norman Pearson

 

 

Hvað er að vera Englendingur?

Af og til birtast í breskum fjölmiðlum kannanir um hvað sé enskast af öllu ensku og útkoman er afar fyrirsjáanleg, fiskur og flögur í fyrsta sæti, drottningin og fjölskylda í öðru og Paul McCarney í þriðja til tíunda. Leit Englendinga að sjálfum sér er jafn óþreytandi og hún er tilgangslaus. Þeir eiga ríka sögu sem um leið er saga Evrópu, Indlands, Ástralíu, Ameríku og Afríku. Þeir tala tungumál sem sigrað hefur heiminn sem þeir bókstaflega réðu einu sinni yfir enda minjasöfn þeirra full af menningu annarra þjóða. 

Samt er eins og þeir hafi ekki neina skýra mynd af hverjir þeir eru eða fyrir hvað þeir standa. Jafnvel fótboltafélögin þeirra eru smá saman að fyllast af útlenskum spilurum, þjálfurum og eigendum. Í byrjunarliði Chelsea í síðasta leik held ég að hafi verið einn Englendingur.

Aðrir Bretar þurfa ekki að efna til skoðunarkönnuna af og til til að muna hvað þeir eru.

Skotar vita alveg hvað það er að vera Skoti. Skotapils og sekkjapípugaul, blóðpylsa og Nessí ásamt öllum slagorðunum um frjálst Skotland og óborganlegum hreiminum gera Skota að sérstakri þjóð. Welsbúar með sín óskiljanlega-löngu orð, sér fótboltalið og heimaræktaða molbúahátt eru sömuleiðis öruggir með sjálfa sig.

Aðeins Englendingar eru í endalausri tilvistarkreppu að manni sýnist. Kannski er það hin stöðuga afneitun þeirra á borgarlífinu sem gerir þeim svona erfitt fyrir. Allir Englendingar sakna sveitarinnar. Iðnbyltingin sem þeir voru fyrstir til að láta endurmóta þjóð sína er enn ófreskja í þeirra augum. Þeir telja það til dyggða að fara í gúmmístígvéli og ganga um sveitina. Þeim finnst það hreinsandi fyrir sálu sína. Þeir eru flestir en haldnir sektarkennd yfir að hafa mergsogið aðrar þjóðir á heimsveldistímabilinu og lifað á auði þeirra. Þess vegna hleypa þeim öllum inn í land sitt án þess að hafa nokkra stjórn á innflytjendum. Stjórnkerfi þeirra er gamalt og nánast úrelt og þess vegna eru þeir efar þolinmóðir gagnvart "manlegum mistökum" sem samt bætta úr með smá kerfisbreytingu. 

Cheddar ostur og mannát

Það þykir sjálfsagður hluti af allri sannri siðfágun nú til dags að kunna skil á vínum og ostum. Íslendingar, sem lengi vel þekktu aðeins sinn mjúka mjólkurost og mysuost,  geta nú valið úr fjölda tegunda osta í matvöruverslunum, bæði íslenskum og erlendum, þar á meðal Cheddar ostum sem vafalaust eru frægastir allra enskra osta. 

Cheddar ostur er gerður af kúamjólk og getur verið bæði sterkur og mildur, harður eða mjúkur. Það sem fyrst og fremst gerir alvöru Cheddar ost að Cheddar osti, er að hann sé búin til í Cheddar, fornfrægu þorpi sem stendur við enda Cheddar gils í Somerset sýslu í mið-suðaustur Englandi. Elstu ritaðar heimildir um  þessa osta eru þúsund ára gamlar og talið er víst að þekkingin á gerð þeirra sé miklu eldri. Eftir endilöngu gilinu er að finna fjölda hella og voru sumir þeirra notaðir til að geyma í ostinn sem þarf allt að 15 mánuði í þurru og köldu lofti til að taka sig rétt.   

Cheddar gil er dýpsta og lengsta gil á Bretlandi. Þar hafa fundist mannvistarleifar sem eru 100.000 gamlar. Í einum hellinum fannst árið 1903 afar heilleg beinagrind af manni sem er 9.000 ára gömul (Cheddar maðurinn). Beinagrindin er elsta beinagrind sem fundist hefur á Bretlandi.  Þá  hafa fundist talvert eldri mannbein á þessum slóðum eða allt að 13.000 ára gamlar. Rannsóknir á litningum beina þessara fornaldarmanna sem voru uppi a.m.k. 3.000 árum áður en landbúnaður hófst á Bretlandi, sýna að enn í dag er að finna ættingja þeirra í Cheddar og sanna að ekki eru allir Bretar afkomendur hirðingja (Kelta) frá Miðjarðarhafslöndunum eins og haldið hefur verið fram.

Sum af þeim mannbeinum sem fundist hafa í hellunum í Cheddar gili, þar á meðal bein Cheddar mannsins sjálfs, bera þess merki að egghvöss steináhöld hafa verið notuð til að granda viðkomandi. Sýnt þykir að sumir hafi verið teknir af lífi (skornir á háls) líkt og skepnur. Þetta hefur rennt stoðum undir þær kenningar að fornmenn í Cheddar gili hafi stundað mannát.

Sagan af Antony Payne; risanum gæfa frá Cornwall

Þegar að Antony Payne var tuttugu og eins árs var hann sjö fet og tveir þumlungar á hæð. Faðir hans var bóndi og kom sveininum í vist hjá óðalsbóndanum  Sir Beville Granville frá Stowe. Vistin átti vel við Antony og hann óx tvo þumlunga í viðbót.

Þrátt fyrir stærð (2.27m), var Antony hinn liprasti maður og allir sem kynntust honum undruðust styrk hans og snögg viðbrögð. Hann var ekki luralegur í útliti og samsvaraði sér vel á allan hátt. Ekki skemmdi það fyrir að Antony var gáfaður og skapgóður.

Saga ein er oft sögð sem lýsir vel styrk Antony. Einn kaldan aðfangadag jóla, var drengur einn ásamt asna sendur frá óðalinu til skógar og átti hann að höggva í eldinn. Drengnum tafðist ferðin og þegar hann skilaði sér ekki eftir eðlilegan tíma, var Antony sendur til að leita hans. Antony fann drenginn þar sem hann stumraði yfir asnanum sem sat fastur með byrðarnar í for. Til að spara tíma, tók Antony asnan með byrðum sínum á axlirnar og bar hvorutveggja heim, en drengurinn hljóp við fót við hlið hans.

Þegar að stríð braust út á milli þings og Charles l konungs, árið 1642 studdi óðalsbóndinn Sir Beville konung og Payne sem var líka konungssinni gerðist lífvörður hans. Dag einn bárust þær fréttir að herlið undir stjórn þing-sinnans Stamfords Lávarðar, nálgaðist bæinn. Valdir menn með Payne í fararbroddi voru sendir til að mæta liðinu. Orrustunni lauk með því að lið Stamfords var hrakið á flótta. Payne skipaði mönnum sínum að taka grafir fyrir hina föllnu og lagði svo fyrir að tíu lík skyldu vera í hverri gröf. Þegar að níu líkum hafði verið komið fyrir og mennirnir biðu eftir að Payne kæmi með þann tíunda sem hann bar á öxlum sér að gröfinni, brá svo við að maðurinn sem allir héldu að væri dauður ávarpaði Antony;

"Ekki trúi ég Hr. Payne að þú ætlir að grafa mig áður en ég er dauður?"

Án minnstu fyrirhafnar, tók Antony manninn í fangið og svaraði; "Ég segi þér það satt, gröfin var tekin fyrir tíu manns, níu eru þegar komnir í hana og þú verður að fylla í skarðið". 

"En ég er ekki dauður, segi ég" maldaði maðurinn í móinn. "Ég á enn eftir nokkuð ólifað. Sýndu mér miskunn Hr. Payne og flýttu ekki för minni í jörðina fyrir minn tíma"

"Ekki mun ég flýta för þinni" svaraði Payne. "Ég mun setja þig varlega niður í gröfina og þjappa vel að þér og þá getur þú dáið þegar þér sýnist".

Auðvitað var hinn góðhjartaði Payne að gantast með skelkaðan manninn. Eftir að hann hafði lokið við að grafa hina föllnu bar hann særðan manninn til hýbýla sinna þar sem honum var hjúkrað.

Eftir að þing-uppreisninni lauk var John sonur Sir Seville skipaður yfirmaður virkisins í Plymouth af Charles ll konungi og þá fylgdi Payne honum sem atgeirsberi hans. Konungurinn hreifst mjög af þessum skapgóða risa og lét Godfrey Kneller mála af honum mynd.  Kneller kallaði málverkið "Tryggi risinn" og er það til sýnis í dag  Royal Institute of Cornwall Art Gallery.

Eftir að Payne náði eftirlaunaaldri, snéri hann aftur til Stratton þar sem hann bjó til æviloka. Þegar að koma átti líkama hans úr húsi eftir andlát hans, þurfti að rjúfa gólfið á láta hann síga í böndum sem festar voru í talíur, niður á neðri hæð hússins, þar sem hann var of þungur og of stór til að koma honum niður stigann. tugir líkburðarmanna voru fengnir til að bera feykistóra kistu hans í áföngum að Stratton kirkju þar sem hann var jarðsettur.

 

Bankararnir í Cornwall

Um þessar mundir er ég staddur í Cornwall, sem er suðvestur hluti Bretlands. Hér er ströndin ögrum skorin og þorp eða bær við hverja vík. Sjóræningjar og smyglarar tengjast sögu hverrar kráar hér um slóðir en nú eru þær fullar af ferðamönnum enda Cornwall vinsæll ferðamannastaður á sumrum. Hér var fyrrum blómleg útgerð og námuvinnsla. Mest var unnið tin úr jörðu og ku saga námuvinnslu hér teygja sig aftur um árþúsundir, frekar en hundruð, eða allt frá því að Fönikíumenn sigldu hingað í leit að málminum sem notaður er til að búa til brons. Bretland var þá meira að segja kallað Cassiteriades eða Tin-Eyjar af Grikkjum og öðrum þeim sem bjuggu fyrir botni Miðjarðarhafsins. -

Í tengslum við námuvinnsluna urðu til margar þjóðsögur og hjátrú sem enn lifir meðal íbúa Cornwall, þar á meðal trúin á verur sem kallaðir eru upp á enskuna "Knockers".

Knockers eða bankarar eru taldir frumbyggjar landsins sem voru hér fyrir þegar að Keltar komu yfir sundið frá Frakklandi. Bankararnir unnu í námunum og voru samskipti við þá góð eða slæm eftir því hvernig komið var  fram við þá. Bankarar voru að sjálfsögðu ósýnilegir nema að þeir vildu sjálfir gera sig sýnilega og minna reyndar um margt á jarðálfa eða jafnvel svartálfa. Þeir gátu verið hrekkjóttir en ef þess var gætt að halda þeim ánægðum þóttu þeir til lukku.

Ein sagan af samskiptum manna og Bankara segir af námumanninum Tom Trevorrow. Hann hóf að grafa í námu sem talin var snauð af tini en kom brátt niður á æð sem hann vissi að gæti gert hann ríkan. Brátt heyrir hann kveðið innan úr grjótinu.

"Tom Trevorrow! Tom Treverrow!

Leave me some of thy fuggan for Bucca.

Or bad bad luck to thee tomorrow.

"Fuggan" er hefðbundið nesti námumanna í Cornwall, einskonar kaka gerð úr höfrum og svínafeiti og Bucca er annað orð yfir bankara og dregið af enska orðinu "puck" eða pjakkur. - Tom virti bankarana ekki viðlits og þegar þeir mæltu aftur voru þeir ekki eins vinsamlegir.

"Tom Trevorrow! Tom Treverrow!

We´ll send thee bad luck tomorrow,

Thou old curmudgeon, to eat all thy fuggan

And leave not a didjan for Bucca.

"Curmudgeon" merkir gamall illskeyttur karl og "didjan" smábiti eða moli.-

Þegar að Tom kom að námunni næsta dag hafði orðið mikið hrun í henni og öll tól hans oig tæki grafin undir.  Óhepnni virtist elta hann eftir það og hann varð á endanum að hætta námuvinnslu og gerast vinnumaður á bóndabæ. 

Kveðja frá Cornwall.

Fjársjóðurinn á Eikarey

Austurströnd Kanada er ekki endilega fyrsti staðurinn sem kemur upp í hugann þegar rætt er um falda fjársjóði. En í rúm 200 ár hafa fjársjóðsleitendur ekki haft augun af lítilli eyju skammt undan ströndum Nova Scotia. Hún er í Mahone flóa og heitir Eikarey. Miklum fjármunum hefur verið varið til að finna fjársjóðinn sem þar er talinn falinn og ekki færri en sex mannlíf hafa tapast við leitina að honum. Það sem er sérstakt við þennan fjársjóð er að enginn veit hver hann er þótt allir séu sannfærðir um að hann sé raunverulegur. Ég átti heima á þessum slóðum í tæp fimm ár og þótti alltaf merkilegt að heyra hvernig fólk talaði eins og enginn vafi léki á að þarna væri mikill fjársjóður og aðeins væri tímaspurning um hvenær hann fyndist.

Sagan hefst árið 1795, þegar að sextán ára gamall drengur gekk fram á einkennilega holu í jörðinni. Beint fyrir ofan holuna, hékk gömul tréblökk neðan úr risastóru eikartré, rétt eins og hún hefði verið notuð til að hífa eitthvað niður í holuna. Drengnum var kunnugt um hinar fjölmörgu sögur sem fóru af sjóræningjum á þessum slóðum og hvernig þeir voru vanir að grafa fjársjóði sína á afskektum eyjum og hann grunað strax að hann hafði rambað á einn slíkan. Daginn eftir kom til baka að staðnum ásamt tveimur félögum sínum og hóf að grafa. Þeir höfðu aðeins grafið niður fáein fet þegar þeir komu niður á hellugrjót. Tíu fetum þar fyrir neðan hellurnar komu þeir niður á trégólf. Bæði hellurnar og gólfið bentu til þess að um mannvirki væri að ræða. Áfram grófu þeir í gegnum gólfið heil þrjátíu fet niður án þess að finna neitt svo þeir ákváðu nóg væri komið og hættu frekari greftri á staðnum.

Mörgum árum seinna, snéru þeir aftur og í þetta sinn voru þeir vel búnir áhöldum og með auka mannskap og á stuttum tíma grófu þeir niður 90 fet. (30 metra) Á þeirri leið hjuggu þeir sig í gegn um nokkur viðargólf en komu loks niður á stein alsettan einkennilegum táknum sem þeir gátu ekki ráðið.  Seinna komu fram ráðning á merkingu táknanna og er hún sögð vera "fjörutíu fetum neðar eru tvær milljónir punda grafnar". Steininn hvarf fljótlega því miður en til er teikning af táknunum. Beint fyrir neðan táknasteininn var mold. Þeir stungu niður úr moldinni með kúbeini og komu strax niður á fyrirstöðu. Þegar þeir ætluðu að snúa sér aftur að greftrinum daginn eftir, var brunnurinn sem þeir höfðu grafið orðinn fullur af vatni. Það var sama hvað þeir reyndu til að ausa hann, ekkert gekk. Þeir reyndu að grafa sig niður við hliðina á brunninum en lentu í sama veseni með vatn þeim megin líka. Að lokum gafst leitarhópurinn upp fyrir vatnselgnum og yfirgaf pyttina tvo sem þeir höfðu grafið á Eikarey. 

Árið 1849 mætti annar hópur til leiks og síðan eftir hann annar og svo einn af öðrum allt fram á okkar dag. Allir leitarhóparnir hafa gert merkar uppgötvanir en samt ætíð verið hindraðir í að ljúka verkefninu. Flóð, hrun ganga og brunna, dauðsföll og önnur óheppni hefur alltaf komið í veg fyrir að fjársjóðurinn sem þeir trúa að sé þarna grafinn, hafi fundist.

Oft hefur verið reynt að bora í gegnum jarðlagið fyrir neðan vatnsborðið og hefur sitthvað komið í ljós við þær borannir. Einn borinn festi sig í hluta að gullkeðju og með öðrum kom upp á yfirborðið pappírs snifsi hvert á voru ritaðir tveir stafir.

Ýmislegt bendir til að fyrir neðan jarðlögin og fleiri trégólf sé tómarúm, skápur sem hafi að geyma fjársjóðinn, gull, bækur, hver sem hann er. Reynt var að víkka brunninn og grafa aðra brunna eða holur við hlið og allt í kring um upprunalegu holuna. En allar boranir hafa endað á sama veg, í mjúkum jarðvegi og vatni. Loks gerður graftarmenn sér grein fyrir að vatnið var leitt inn að göngunum í tveimur lágréttum göngum sem lágu fyrir neðan sjávarmál og var greinilega ætlað að virka sem varnagli. Allar tilraunir til að stífla þessi láréttu göng hafa mistekist. Snemma á síðustu öld var svo komið að vegna jarðrasks á svæðinu var upprunalegi brunnurinn týndur og enginn vissi fyrir víst hver af pyttunum var hinn upphaflegi peningapyttur.

Árið 1930 fóru fram umfangsmikill uppgröftur á staðnum en ekkert verðmætt fannst. Á hverju áratug síðan hefur maður gengið fyrir mann við uppgröftinn og farið hefur verið dýpra og víðara í hvert sinn. Og nú hafa komið upp ný vandamál. Deilur hafa risið um eignarétturinn yfir eynni og þar með fjársjóðnum og málið dregið fyrir dómstóla. Á meðan verið er að útkljá málið, sem nú hefur dregist um fjölda ára, er ekki leyfilegt að grafa eftir sjóðnum. Enginn veit enn með vissu enn hvort nokkuð er grafið á eynni.

Í aldanna rás hafa orðið til marga kenningar um hvaðan fjársjóðurinn á Eikarey er kominn. Ein, afar vinsæl segir að hann hafi tilheyrt hinum fræga sjóræningja Captain Kidd. Aðrir segja að þarna sé kominn hinn týndi fjársjóður Musterisriddaranna. En aðrir segja að þarna muni finnast allt ritsafn Shakespeare í upprunalegri útgáfu eða jafnvel hinn heilagi kaleikur. Sumar kenningarnar eru settar fram á afar sannfærandi hátt en hver sem er rétt, er ljóst að allir eru sammála um að djásnin á Eikarey séu afar mikilvæg og verðmæt. - Samt ekki nógu verðmæt til að eigandi þeirra kæmi og vitjaði þeirra eða segði einhverjum frá því hvernig mætti nálgast þau.

En þessar pælingar gera ráð fyrir að þarna hafi eitthvað verið falið til að byrja með. Það er ekkert víst. Ákveðnar vísbendingar eru um að upphaflegi pytturinn  afi verið náttúruleg dæld, að láréttu vatnsgöngin séu náttúruleg líka, trégólfin hafi getað verið fallin tré. Eftir allt saman er enginn tréblökk til í dag, ekkert pappírssnifsi, enginn gullkeðju biti, og enginn steinn eð leyndadómsfullum táknum. Allir þessir hlutir eru horfnir ef þeir voru nokkru sinni til. Og ef þeir uppgötvuðust einhverstaðar, yrði þrautin þyngri að sanna að þeir væru þessir ákveðnu hlutir. Staðurinn hefur aldrei verið rannsakaður af fræðimönnum eða fornleifafræðingum. Kannski verður það næsta skref í sögu Eikareyjar, að þegar eignardeilurnar hafa sjatnað, muni gefast tækifæri til að beita loks vísindalegum aðferðum til að rannsaka staðinn sem hingað til hefur aðeins verið grafreitur bjartra drauma um gull og græna skóga.

Glastonbury þyrnir

Arfsögn sem fyrst er skráð á sextándu öld af ókunnum skrásetjara, segir frá ferð Jósefs af Arimaþeu, auðugum frænda Jesú, til Bretlands eftir krossfestingu frelsarans. Förin var farin í þeim erindum að boða hina nýju trú. Jósef átti göngustaf einn góðan, gerðan af þyrnitré, af sömu tegund viðar og kóróna Krists var ofin úr þá hann var krýndur af hæðnum ítölskum hermönnum fyrir krossfestinguna. 

Þreyttur af langri göngu á refilstigum Bretlands, lagðist Jósef til svefns þar sem nú rís Glastonbury hæð. (Á þeim tímum var hæðin umleikin vatni á alla vegu) Hann stakk staf sínum í mjúkan svörðinn og sofnaði. Þegar hann vaknaði, hafði stafurinn tekið rætur og óx af honum mikill þyrnimeiður.

Í tímanna rás hefur þessi þyrnir vaxið við og í nágrenni Glastonbury og greinir sig frá öllum öðrum þyrnum af svipuðum ættum með að blómgast tvisvar á ári; um jól og um páska. Þyrnirinn er af algengri ætt þyrnirunna (Crataegus monogyna)  sem finna má um alla Evrópu og Austurlöndum nær, en þær bera blóm aðeins einu sinni á ári.

Samkvæmt arfsögninni endurnýjaði hið upphaflega tré sig á hundrað ára fresti þar til það var höggvið af hermönnum Cromwells í bresku borgarastyrjöldinni, vegna gruns um að tréð stuðlaði að hjátrú meðal íbúa Glastonbury og Somerset-sýslu.

Einhvern veginn tókst að bjarga kvislingi af trénu og hann gróðursettur aftur í bakgarði biskupsins og þar stóð þyrnirunni af þessum sérstaka meið allt fram til ársins 1991. Það tré hafði staðið í áttatíu ár þegar það visnaði. Aftur var kviðlingum plantað af því tré og er þá nú víða að finna í Glastonbury-bæ.

Snemma varð að hefð að senda afskurð af "hinum blómstrandi heilaga þyrni"  til Buckingham hallar á jólum og er þeim sið en fram haldið.  Er það elsti nemandi St John’s Infants School í Glastonbury sem fær þann heiður að færa þjóðhöfðingjanum afskurðinn.

Allar tilraunir til að endursá fræjum þyrnisins hafa endað í venjulegum þyrni, (Crataegus oxyacantha praecox) þ.e. þeim sem aðeins blómstrar einu sinni á ári; að vori.

Árið 1965 lét Elísabet drottning reisa kross í Glastonbury með eftirfarandi yfirskrift. "Krossinn, tákn trúar okkar. Gjöf Elísabetar II drottningar sem varðar kristið skjól sem er svo fornt að arfsögnin ein segir frá upphafi þess".

 

Smáhestarnir á Dartheiði

Íslendingum finnst heldur óviðeigandi þegar þeir heyra enskumælandi fólk kalla íslenska hestinn "pony." Hér í suðvesturhluta Englands er að finna smáhesta-kyn á stærð við það íslenska og er það kennt við Dartmoor. Ekki  dettur nokkrum manni í hug að kalla þá "hesta" og eru flestir hreyknir af því að geta enn kallað þá "Ponies". 

Í grennd við Dartmoor (heiðlendi) voru  fyrrum miklar tinnámur og voru Dartmoor smáhestarnir sérstaklega ræktaðir á miðöldum til að bera þungar klyfjar úr námunum. Námurnar voru pyttir og það þurfti smá og um leið harðger burðadýr til að komast upp úr pyttunum með þungar byrðar. Á árunum 1789 - 1832 reyndu menn að gera kynið enn smávaxnara með því að blanda kynið smáhestum frá Shettlandi með það fyrir augum að búa til hinn fullkomna pytthest.

Eftir að námurnar lögðust af voru hestarnir nokkuð notaðir við bústörf en flestum var sleppt lausum á heiðina. Á síðustu öld blönduðust Dartmoor smáhestarnir allmikið öðru kyni, þar á meðal Fell-smáhestum sem eru frá Norður Englandi og jafnvel arabísku og welsku blóði.

Eftir að heimstyrjöldinni síðari lauk jókst áhuginn á þessu sérstaka smáhestakyni en þá var svo komið að afar fáir hestar fundust sem talist gætu óblandaðir. Upp úr 1950 fór þeim samt aftur að fjölga og eru nú taldir vera um 5000 talsins.

Dartmoor smáhestarnir eru svipaðir á hæð og þeir íslensku (11.1-12.2 hh) og eru bleikir, brúnir, svartir eða gráir á lit.

Taminn er hann einkum notaður sem æfingahestur fyrir börn en einnig af fullorðnum til veiða og útreiða.