Flónafleyið

Flónafleyið er kunn táknmynd úr bókmenntum og listum Evrópu. Táknmyndin sýnir gjarnan skip sem fullt er af flónum og kjánum, sem skeytingarlausir sigla um á stjórnlausu  fleyinu. Slík er grindin í bók Sebastíans Brant (Ship of fools) sem kom út árið 1494 sem síðar varð kveikjan að hinu fræga málverki Bosch með sama nafni. Í sögunni er sagt frá skipi (Reyndar heilum flota til að byrja með) sem leggur upp frá Basel á leið til paradísar flónanna. Á 15. og 16. öld var oft notast við þessa táknmynd fyrir kaþólsku kirkjuna (örk frelsunarinnar).

Málverk Bosch er full af táknum.

Uglan í trénu er tákn trúvillunnar þar sem hálfmáni Íslam er á fánanum ´blaktir yfir skipinu. Lútan og kirsuberin eru kyntákn.Fólkið í vatninu er táknrænt fyrir höfuðsyndirnar græðgi og girnd. Úthverfa trektin er tákn fyrir brjálæði. Stóri steikti fuglinn er tákn fyrir græðgina, hnífurinn sem notaður er við að skera hana er reðurtákn og einnig reiðinnar. Munkur og nunna syngja saman og það hefur kynferðislega skírskotun sérstaklega þar sem lútan er á milli þeirra og samkvæmt rétttrúnaðinum ættu þau að vera aðskilin.

Líkingar við "flónafleyið" er enn vinsælt þema og ekki hvað síst þegar kemur að pólitíkinni. Hér að Íslandi er "þjóðarskútan" algengt samheiti yfir þjóð og land og margar skopteikningar sem birst hafa upp á síðkastið sýna skýrskotannir til þessarar kunnu táknmyndar.

Í bók sinni "Brjálsemi og siðmenning" heldur Michel Foucault því fram, án þess að nokkurn tíman hafi fundist nokkrar heimildir því til sönnunar, að það hafi verið stundað á miðöldum í Evrópu að fylla skip af fáráðlingum, sem síðan fengu hvergi að leggja að landi.

Líklega hefur vakað fyrir Nasistum að skýrskota til þessara líkinga, með lúalegum áróðurs-aðgerðum sínum árið 1939. Þær eru eflaust mörgum kunnar af bók og síðar kvikmynd sem byggð var á atburðunum en hvortveggja var nefnt "Sjóferð hinna dæmdu".

Árið 1939 ákvað áróðursráðuneyti Hitlers í Þýskalandi að sýna fram á að þeir væru ekki eina þjóðin sem álitu að Gyðingar væru til vansa í heiminum. Þeir ákváðu að sýna fram á að engin af vestrænum þjóðum væri tilbúin til þess að taka við flóttafólki að gyðingaættum.

Um borð í lúxus ferðamannaskipinu St. Louis sem lagði upp frá Hamborg í maí 1939 voru 936 Gyðingar sem allir voru landflótta hælisleitendur.

Á yfirborðinu virtist sem Nasistarnir væru að sína mildi sína með því að hleypa þessu fólki úr landi og að nýtt líf biði þess á áfangastað skipsins í Havana á Kúpu.

Öllum hafði verið úthlutað ferðamannaáskrift en engin hafði innflytjendaleyfi. Stjórn nasista var vel kunnugt um að slík leyfi yrðu ekki auðfengin. Án þeirra mundi þeim ekki verða leyft að fara frá borði á Kúpu og eftir það mundi engin af þjóðunum við norður-Atlantshaf taka við þeim. 

Í kjölfarið mundu þær þjóðir ekki geta sett sig á háan hest þegar að Þýskaland tæki fyrir alvöru á "gyðingavandmálinu" og einnig að sýnt væri að Nasistarnir væru að reyna að leysa þau mál á mannúðlegan hátt.

Áætlun nasista gekk að mestu eftir.

Ríkisstjórnin á Kúpu undir stjórn Federici Laredo Brú hafnaði að viðurkenna bæði ferðamannavegabréf gyðinganna og að veita þeim pólitískt hæli. Það olli uppreisnarástandi um borð í skipinu. Tveir farþegar frömdu sjálfsmorð og fjöldi fólks hótaði að gera slíkt hið sama. 29 farþegum tókst við ramman leik að sleppa í land í Havana.

Skipinu var nú beint til stranda Bandaríkjanna en 4. júní var því neitað um að taka þar land vegna beinnar fyrirskipunar Roosevelt forseta. Til að byrja með sýndi Roosevelt ákveðinn vilja til að taka við sumum farþeganna í samræmi við innflutningslögin frá 1924. En málinu var einnig sýnd mikil andstaða af Cordell Hull forsetaritara og af Demókrötum í Suðurríkjunum sem hótuðu að sýna Roosvelt ekki stuðning í komandi kosningum 1940 ef hann hleypti Gyðingunum inn í landið.

St. Louis reyndi eftir það að sigla til Kanada en var neitað um hafnarleyfi þar líka.

Skipið silgdi því næst aftur yfir Atlantshafið og fékk að taka land á Bretlandseyjum. Þar fengu 288 farþeganna landvistarleyfi. Restin fór fá borði í Andverpen og 224 þeirra fengu að fara til Frakklands, 181 til Hollands og 161 til Belgíu.

Skipið snéri síðan aftur til Hamborgar farþegalaust.

Miðað við það hlutfall Gyðinga sem lifðu af Helförina í þessum löndum er gert ráð fyrir að af farþegum St. Louis hafi um 709 komist af en 227 látið lífið, flestir í útrýmingarbúðunum í Auschwitz og Sóbibor.

Athugasemdir

[Hildur Helga Sigurðardóttir, 22.3.2009 kl. 20:22]

Fróðlegur pistill og þörf upprifjun.  

Verð að bæta því við, að einu sinni fékk ég næturlanga martröð, sem öll var í stíl Bosch.   Sú var mögnuð...