Um Biblíu, kynþáttafordóma og risaeðlur

Stundum þegar Biblían er lesin koma fyrir ritningagreinar sem gera manni erfitt að greina á milli þess sem á að taka bókstaflega og þess sem hefur symbólíska merkingu. Sú staðreynd að Biblían er þýdd á íslensku og tekur greinilega lit af íslenskri menningu, getur líka ruglað dæmið. Sem dæmi er hægt að taka þetta vers úr Jobsbók 40.

Sjá, nykurinn sem ég hefi skapað eins og þig,

hann etur gras eins og naut.

¹⁶ Sjá, kraftur hans er í lendum hans

og afl hans í kviðvöðvunum.

¹⁷ Hann sperrir upp stertinn eins og sedrustré,

lærissinar hans eru ofnar saman.

¹⁸ Leggir hans eru eirpípur,

beinin eins og járnstafur.

¹⁹ Hann er frumgróði Guðs verka,

sá er skóp hann, gaf honum sverð hans.

²⁰ Fjöllin láta honum grasbeit í té,

og þar leika sér dýr merkurinnar.

²¹ Hann liggur undir lótusrunnum

í skjóli við reyr og sef.

²² Lótusrunnarnir breiða skugga yfir hann,

lækjarpílviðirnir lykja um hann.

²³ Sjá, þegar vöxtur kemur í ána, skelfist hann ekki,

hann er óhultur, þótt fljót belji á skolti hans.

²⁴ Getur nokkur veitt hann með því að ganga framan að honum,

getur nokkur dregið taug gegnum nasir hans?

Þegar ég fór að leita að skilgreiningu á Nykri fann ég þess lýsingu á vef Þjóðfræðifélagsins Nykur.

Úfrá þjóðfræðilegu sjónarhorni og kennslufræðilegu er álit höfundar að nykurinn sé fyrst og fremst sprottin til sem vætt í þjóðsögum okkar og sögnum. Þá sem forvarnargildi gagnvart börnum sem sáu hesta við læki, tjarnir eða ár og vildu fara að klappa þeim eða fara á bak. Þetta var vissulega hættulegt og geta annálar þess að þó nokkur slys hafi hlotist sökum drukknunar barna rétt við heimabæ sinn. Helstu einkenni nykursins eiga að vera þau að hann er talinn grænslímugur eða gráleitur, með hófana snúandi aftur og faxið sömuleiðis. Hann dregur menn eða börn ofan í vatnið sem hann lifir í og drekkir þannig viðkomandi.

Í Enskri útgáfu Biblíunnar sé ég að þeir notast við upphaflega orðið Behemoth eða Behemot. Ekkert slíkt dýr er til né hafa varðveitst einhverjar aðrar lýsingar á því svo vitað sé.

Í raun á lýsing skepnunnar í Jobsbók ekkert skylt við Nykur en er miklu nær lýsingu á forsögulegu dýri eins og Þórseðlu eða Apatosaurus. Víst er að risaeðlurnar voru löngu útdauðar þegar Jobsbók var rituð en að sögurnar um stóru dýrin hafi lifað með manninum og ratað inn í Jobsbók þanning, er alltaf möguleiki.

Kynþáttafordómar í Biblíunni

Það kemur kannski ekki á óvart, miðað við hversu skammt við erum sjálf komin á leið til fullkomins jafnréttis og fordómaleysis að finna setningar í Biblíunni sem túlka má sem örgustu kynþáttafordóma. Tilgangurinn með að benda á þetta er að sýna hvernig gamlir trúartextar hafa tekið á sig lit og áferð menningarheimsins sem þeir eru sprottinir úr.

Í Gamla testamentinu, Jeramía 13:23 segir svo;

Getur blámaður breytt hörundslit sínum eða pardusdýrið flekkjum sínum? Ef svo væri munduð þér og megna að breyta vel, þér sem vanist hafið að gjöra illt.

Það sem hér er þýtt "blámaður" er væntanlega á frummálinu Cushite eða Eþíópíumaður.

Eitthvað virðist fólki GT hafa upp á Eþíópíumenn að klaga því jafnvel Móses sem giftist konu frá Eþíópíu varð fyrir barðinu á þessum fordómum. Í fjórðu Mósebók 12:1 segir svo;

¹Mirjam og Aron mæltu í gegn Móse vegna blálensku konunnar, er hann hafði gengið að eiga, því að hann hafði gengið að eiga blálenska konu. ²Og þau sögðu: "Hefir Drottinn aðeins talað við Móse? Hefir hann ekki talað við okkur líka?" Og Drottinn heyrði það. ³En maðurinn Móse var einkar hógvær, framar öllum mönnum á jörðu.

 

 Þá eru einnig dæmi um það í Nýja Testamentinu hversu fordómar gagnvart öðrum þjóðum voru tíðir. Í Títusarbréfi 1:12 er að finna eftirfarandi upplýsandi tilvitnun.

Því að margir eru þverbrotnir og fara með hégómamál og leiða í villu, allra helst eru það þeir sem halda fram umskurn, ¹¹og verður að þagga niður í þeim. Það eru mennirnir, sem kollvarpa heilum heimilum, er þeir kenna það, sem eigi á að kenna, fyrir svívirðilegs gróða sakir.

¹²Einhver af þeim, eigin spámaður þeirra, hefur svo að orði komist: "Krítarmenn eru síljúgandi, óargadýr og letimagar."

¹³Þessi vitnisburður er sannur. Fyrir þá sök skalt þú vanda harðlega um við þá, til þess að þeir verði heilbrigðir í trúnni, ¹⁴og gefi sig ekki að gyðingaævintýrum og boðum manna, sem fráhverfir eru sannleikanum.

¹⁵Allir hlutir eru hreinum hreinir, en flekkuðum og vantrúuðum er ekkert hreint, heldur er bæði hugur þeirra flekkaður og samviska. ¹⁶Þeir segjast þekkja Guð, en afneita honum með verkum sínum. Þeir eru viðbjóðslegir og óhlýðnir, óhæfir til hvers góðs verks.

Að lokum þetta svona til gamans og alls óskylt fordómum af neinu tagi 

Í Postulasögunni 9:10 &11 er sagt frá þessu;

¹¹Drottinn sagði við hann: "Far þegar í stræti það, sem kallað er Hið beina,og í húsi Júdasar skaltu spyrja eftir manni frá Tarsus, er heitir Sál. Hann er að biðja. ¹²Og hann hefur í sýn séð mann, Ananías að nafni, koma inn og leggja hendur yfir sig, til þess að hann fái aftur sjón."

Enn í dag er gata í borginni Damaskus í Sýrlandi sem heitir "beina stræti" eða Hið beina.

Athugasemdir

[Aðalheiður Ámundadóttir, 23.6.2008 kl. 18:16]

Jamm, kannast við svona vandræði vegna þýðinga á alþjóðlegum mannréttindasáttmálum. Þeir verða miklu veikari í íslenskri þýðingu og ljóst að engir spesialistar í mannréttindum hafa séð um þær þýðingar. Enda bendi ég hiklaust á það í ræðu og riti.

Verum gagnrýnin og gleypum ekki allt hrátt

[Svanur Gísli Þorkelsson, 23.6.2008 kl. 19:14]

Aðalheiður; Sem leiðir hugann að því að sú var tíðin að Biblían var eini mannréttindasáttmálinn í mörgu löndum heimsins.

[Þórdís Bára Hannesdóttir, 23.6.2008 kl. 20:07]

Kvitt.

[Auðun Gíslason, 24.6.2008 kl. 00:16]

Skemmtilegt þetta: "og gefi sig ekki að gyðingaævintýrum og boðum manna, sem fráhverfir eru sannleikanum."  Trúarbragðabloggið er fullt af bókstafstrúarmönnum, sem gefa sig að gyðingaævintýrum og boðum manna, sem fráhverfir eru sannleikanum.  Þeir telja sig kristna, en eru í raun frekar gyðingtrúar!

[Svanur Gísli Þorkelsson, 24.6.2008 kl. 00:42]

Guðlaugu og Þórdísi þakka ég innlitið.

Auðun. Já finnst þér það :) Hvað ætli að átt sé við með "ævintýrum", Tóruna eða eitthvað annað?

[Bjarni Kjartansson, 24.6.2008 kl. 10:49]

Að auki er upplýsandi að lesa rit Marteins okkar Lúthers, kirkjuföðurs.

Ekki trúir hann Gyðingaævintýrum og guttarnir á sumum trúarlegu fjölmiðlunum fengju nú ekki háa einkunn í Kristni samkvæmt hans bókum, né Meistarans ,forresten, þar sem ekki er mikill kærleikur þar á ferðinni. 

Sálmaskáldið ljúfa kunni líka að nefna sumt svoddan liðið. 

Verð að vera sammála Auðni.

Miðbæjaríhaldið

Lútherstrúar og á Nýja Testamenntið að trúarbók.

[Gulli litli, 24.6.2008 kl. 13:49]

Fróðlegt..

[Baldur Kristjánsson, 24.6.2008 kl. 14:14]

Sæll!  Þú ert merkilegur pæler.  Þarf að lesa þennan pistil vel.  Er búinn að vistann við höfðagaflinn. kv. B

[Svanur Gísli Þorkelsson, 24.6.2008 kl. 18:52]

Hnenry, Takk fyrir innlitið

Bjarni; Þar kveður við þjóðlegan tón. Hætt við að sum sálmaskáldin ættu á hættu að vera ritskoðuð væru þau að yrkja í dag. 

Gulli, Þakka þér og njóttu vel.

Baldur; Pælingin er ekki ný, heyri kannski frá þér aftur eftir lesturinn:)

 Árni; Það er einmitt vandinn við texta sem ætlað er að koma áleiðis eilífum og ótakmörkuðum sannindum í afmörkuðu og stundlegu formi, þ.e. ritmálinu, að hann er hægt að túlka, já jafnvel til að fá fyrirfram gefna niðurstöðu eins og þú bendir á.

[Svanur Gísli Þorkelsson, 24.6.2008 kl. 23:32]

Ja, Árni; það má  altaf gera tilraun að lesa hann án fyrirfram gefinnar niðurstöðu og sjá hvað kemur út. Hefur einhver prófað það?

[Svanur Gísli Þorkelsson, 25.6.2008 kl. 18:58]

Þegar að trú kemur er það fyrst og fremst þetta dulræna samband einstaklingsins við Guð sem gildir. Trúartextar túlkast nær alltaf eftir hvers og eins hjarta og höfði. Auðvitað eru skýr boð að finna á milli. "Þú skalt ekki mann deyða" er eitt af þeim, en jafnvel það boðorð skýrt og afmarkað eins og það er , fær ýmsa túlkun í meðförum þeirra sem vilja brjóta það. Er textinn þess vegna gagnslaus? Kannski jafn gagnslaus og allir textar allra sáttmála hvar sem þeir finnst. 

[Auðun Gíslason, 27.6.2008 kl. 04:22]

En hvað það gleður mitt litla hjarta, að einhverjir skuli taka mark á mér hér í athugasemdum, já og virða mig svars.  Það gerðist nefnilega um daginn, að einn aðdáandi gyðingaævintýranna í Gt., nefnilega lögmáls Gyðinga og öllu því batteríi, guðfræðingur með meiru, Jón Valur Jensson, hreytti í mig hér á blogginu af sínu alkunna kristilega kærleiksinnræti, að það tæki ekki nokkur maður mark á mér.  Reyndar gladdi þetta mig líka, þar sem það hlakkaði í mér að hafa ýft skap okkar kærleiksríka bróður!  En skelfing er hún því miður stundum "nött" þessi trúarbragðaumræða, ég verð að segja það!

[Auðun Gíslason, 27.6.2008 kl. 04:26]

Má ekki ætla, Svanur, að með gyðingaævintýrum sé átt við Sáttmála Guðs við Gyðinga.  Lögmálið og allt það regluverk.  Í 10. versi er talað um þá sem halda fram umskurninni, sem var tákn um þann sáttmála.

[Svanur Gísli Þorkelsson, 27.6.2008 kl. 11:28]

Jú Auðun, ég hallast að þessu líka. Ég held að þessi biblíuspyrðing GT og NT hafi verið kristni dragbítur.

Þakka þér innleggið.

kv,

[Svanur Gísli Þorkelsson, 27.6.2008 kl. 11:32]

Árni reit; "En við hljótum að gera meiri kröfur til hins heilaga orðs sem við fengum frá Guði."

En ef að við erum að tala um 2000 ára gamla texta eða þaðan af eldri þá gefur að skilja að þeir hljóta að vera torráðnir, sérstaklega ef þeir eru trúarlegs eðlis. Guð sem gerir ráð fyrir að heimurinn standi í stað og að til sé aðeins einn algildur sannleiki sem opinberaður hefur verið í eitt skipti fyrir fullt og allt er ekki Guð sem ég viðurkenni.

[Svanur Gísli Þorkelsson, 1.7.2008 kl. 10:04]

Sæll Árni. Þú ert ekki einn um það að velta vöngum yfir þessu. Allt fram á nítjándu öld var harla lítill munur gerður á fræðilegum textum. Fólk almennt var ólæst og "sannleikurinn" var það sem hefðirnar sögðu og það sem "predikarinn" sagði úr stólnum. Einhver annar vissi alltaf betur en þú hvað sannleikur var, því þú hafðir ekki forsendur til að rannsaka hann sjálfstætt.

Vísindaleg hugsun og aðferðir voru ekki til nema hjá þröngum hópi fólks sem var eiginlega að uppgötva þær. Trúarleg rit fortíðarinnar, eiginlega einu ritin sem einhverja þýðingu höfðu fyrir almúgann, voru allt í senn, mannréttindasáttmáli, geymsluskrín sögunnar, heimsmyndarlýsing og andlegur vegvísir. 

Ef við tökum aðra fornaldartexta en GT og berum þá saman, t.d. BagdaVagita eða Zend Avesta, sjáum við hversu líkir þeir eru að uppbyggingu. Hetjusögurnar eru "sagnfræði" sem er greinilega ætlað að bera siðaboðskap frekar en nákvæma lýsingu á atburðum.  

Auðvitað er það í raun og veru ákvörðun okkar sjálfra hvernig við upplifum þessi trúarrit, en við verðum jafnframt að gera okkar besta til að skilja hvað er verið að segja og jafnvel vera tilbúin að sjá fleiri en eina hlið á hverri tilvitnun.